شرکتهای سهامی
سازمان و حقوق صاحبان سهام
تعریف شرکت سهامی:
در ماده 1 قانون تجارت شرکت سهامی به صورت زیر تعریف شده است: « شرکت سهامی، شرکتی است که سرمایة آن به سهام تقسیم شده و مسؤلیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی آنهاست.» هرچند که این تعریف ، تعریف جامع و مانعی از شرکت سهامی نیست ، نشان می دهد که شخصیت حقوقی شرکت سهامی مستقل از مالکان آن است. در ماده 4 قانون مذکور ، شرکتهای سهامی به دو نوع تقسیم شده اند: 1. شرکتهایی که مؤسسان آنها قسمتی از سرمایه را با فروش سهام به مردم تأمین می کنند. این شرکته را شرکتهای سهامی عام گویند.
2. شرکتهایی که تمام سرمایة آن را در موقع تأسیس منحصراً مؤسسان تأمین می کنند. این شرکتها را شرکتهای سهامی خاص گویند.
عبارت«شرکت سهامی عام» «شرکت سهامی خاص» باید قبل از نام شرکت یا بعد از آن بدون فاصله با نام شرکت در همة اوراق و اطلاعیه ها و آگهی های شرکت به طور روشن و خوانا قید شود. در موقع تأسیس ، سرمایة شرکتهای سهامی عام از پنج میلیون ریال و سرمایة شرکتهای سهامی خاص از یک میلیون ریال نباید کمتر باشد.
مزایای شرکتهای سهامی:
شرکتهای سهامی مزایایی دارد که مؤسسات تک مالکی یا شرکتهای تضامنی فاقد آن اند. عمده ترین مزایای شرکتهای سهامی به شرح ذیل می باشد: 1. محدودیت مسؤلیت سهامداران: بر خلاف مؤسسات تک مالکی و شرکتهای تضامنی ، طلبکاران شرکت سهامی قانوناً ادعایی به داراییهای سهامداران ندارند و بدهیهای شرکت از محل داراییهای آن وصول می شود. بنابراین؛ میزان تعهد و مخاطرة سرمایه گذاری سهامداران، محدود به میزان سهام آنهاست. برای اغلب سرمایه گذاران این مزیت یکی از مهمترین مزایای شرکتهای سهامی است.
2. تجمع سرمایه های کوچک: شرکت سهامی محل مناسبی برای تجمع و به کارگیری سرمایه های کوچکی است که به تنهایی برای فعالیت عمدة تجاری کافی نیست.
3. سهولت و نقل و انتقال سهام: نقل و انتقال سهام در شرکتهای سهامی (انتقال مالکیت) به سادگی انجام می شود به عبارت دیگر ، انتقال تمام یا قسمتی از مالکیت (اوراق سهام) سهامداران به دیگران در مقایسه با مؤسسات تک مالکی و شرکتهای تضامنی ، به ویژه هنگامی که سهام شرکتهای سهامی از نوع سهام بی نام است، ساده تر انجام می شود.
4. استمرار موجودیت: شرکتهای سهامی ، که شخصیت حقوقی آناه مستقل از مالکان آنهاست ، تداوم موجودیت دارند. با وجود اینکه ، با نقل و انتقال سهام ، سهامداران شرکتهای سهامی تغییر می کند، سازمان و موجودیت شرکتهای سهامی بدون توجه به این تغییر به فعالیت خود ادامه می دهد. در صورتی که مؤسسات تک مالکی و شرکتهای تضامنی از سازمان و موجودیت نسبتاً متزلزلی برخوردار باشند، باف وت یا کناره گیری مالک یا مالکان موجودیت آنها به احتمال قوی از بین خواهد رفت.
5. تعیین هیات مدیره: معمولاً سرمایه گذاری در سهام شرکتهای سهامی به معنی اعمال مدیریت و ادارة امور روزانه و عملیات جاری آنها نیست. به موجب مادة 107 قانون تجارت، «شرکت سهامی بوسیله هیات مدیره ای که از بین صاحبان سهام انتخاب شده و کلاً یا بعضاً غزل پذیرند اداره خواهد شد. عدةاعضای هیات مدیره در شرکتهای سهامی عام نباید کمتر از 5 نفر باشد» و به موجب مادة 108 قانون مذکور«مجامع عمومی مؤسس و مجامع عمومی عادی مدیران شرکت را انتخاب می کنند.» بنابراین؛ عدم دخالت در ادارة امور شرکتهای سهامی از نظر سهامدارانی که که فرصت فعالیت در آنها را ندارند از مزایای شرکتهای سهامی است. سهامداران با انتخاب بازرس یا بازرسان قانونی بر فعالیتهای هیات مدیره نظارت می کنند.
معایب شرکتهای سهامی:
1. مالیات بر درآمد شرکتهای سهامی:
در مؤسسات تک مالکی ، مالیات بر درآمد متعلق به مالکان آن است و مطابق قانون مالیاتهای مستقیم و بر اساس مالیات بر درآمد و مشاغل محاسبه و وصول می شود. در صورتی که در شرکتهای سهامی ابتدا 10 درصد درآمد مشمول مالیات شود، از درآمد(سود) سهامداران، به ترتیب مقرر در قانون مذکور ، محاسبه و وصول می شود.
2. رعایت مقررات بیشتر: تأسیس، اداره و انحلال شرکتهای سهامی تابع قوانین و مقررات خاصی است ، در حالی که مؤسسات تک مالکی و شرکتهای تضامنی ساده تر تأسیس ، اداره و منحل می شوند.
سازمان شرکتهای سهامی:
برای تأسیس شرکتهای سهامی هزینه هایی در بر دارد از قبیل ، هزینه های تهیه و تنظیم اساسنامه ، وکیل و مشاور حقوقی ، ثبت شرکت در اداره ثبت شرکتها ، انتشار آگهی در روزنامه های رسمی و کثیرالانتشار و ... این هزینه ها دارایی اند و به نام هزینه های تأسیس در دفاتر شرکتهای سهامی ثبت و در ترازنامه با عنوان سایر دارایی ها طبقه بندی می شوند. چون انتظار انتفاع از تأسیس شرکت بیش از یک سال مالی است ، هزینه های تأسیس طی چند دورة مالی مستهلک می شود. از آنجا که هزینه های تأسیس و استهلاک سالانة آن مبلغ زیادی نیست و انتظار انتفاع از آن بیش از یک دورة مالی است ، حسابداران مجازند هزینه های تأسیس را به چند دورة مالی تقسیم کنند.
حقوق قانونی سهامداران:
سهامداران شرکتهای سهامی معمولاً از حقوق امتیازات زیر برخوردارند: 1. حق رأی برای انتخاب هیئت مدیره: هیئت مدیره بر اساس رأی اکثر سهامداران در مجامع مؤسس و عمومی برای اداره امور شرکت سهامی انتخاب می شود.
2. حق دریافت سهمی از سود شرکت: سهامداران، به میزان سهام خود ، سهمی از سود سالانة شرکت سهامی دریافت می کنند. بر خلاف مؤسسات تک مالکی و شرکتهای تضامنی سهامداران شرکت سهامی حق برداشت از داراییهای شرکت را طی دورة مالی ندارند.
3. حق تقدم خرید سهام جدید: سهامداران شرکت سهامی به موجب مواد 169 و 170 قانون تجارت هنگام افزایش سرمایه با انتشار سهام جدید نسبت به سایرین حق تقدم خرید دارند.
4. حق سهیم بودن در داراییهای شرکت هنگام انحلال: در مواردی که شرکت سهامی منحل می شود، داراییهای شرکت فروخته شده ، بدهیها پرداخت گردیده و باقیمانده به میزان سهم هر یک از سهامداران بین آنها تقسیم می شود.
وظایف هیئت مدیره:
مجامع مؤسس یا عمومی صاحبان سهام هیئت مدیره را انتخاب می کند تا شرکت سهامی را اداره کند. به موجب مادة 119 قانون تجارت ، هیئت مدیره در اولین جلسة خود از بین اعضای هیئت مدیره یک رئیس و یک نائب رئیس که باید شخص حقیقی باشند تعیین می کند. هیئت مدیره بر اساس مادة 124 قانون تجارت «باید اقلاً یک نفر شخص حقیقی را به مدیرعاملی شرکت برگزیند.» به موجب مادة 125 قانون مذکور، «مدیرعامل شرکت در حدود اختیاراتی که هیئت مدیره به او تفویض می کند نمایندة شرکت محسوب می شود و از طرف شرکت حق امضاء دارد.» مهمترین وظیفه هیئت مدیره و مدیرعامل حفظ منافع صاحبان سهام است. هیئت مدیره ، برای انجام وظایف محوله ، سیاستهای کلی و خط مشی های شرکت را تعیین می کند ، کنترل داخلی مناسب برای سیستمهای موجود شرکت را مستقر می کند و اختیارات و مسؤلیتهای مدیران اجرایی و کارکنان را مشخص می کند.
حسابداری حقوق صاحبان سهام:
ارائه داراییها و بدهیها در ترازنامه شرکت سهامی ، مشابه مؤسسات تک مالکی و شرکتهای تضامنی است. تفاوت عمده در ترازنامه شرکتهای سهامی و مؤسسات مذکور در قسمت سرمایة آنهاست. سرمایه در ترازنامة مؤسسات تک مالکی و شرکتهای تضامنی با عنوان حقوق صاحب(صاحبان) سرمایه و در ترازنامه شرکتهای سهامی با عنوان حقوق صاحبان سهام طبقه بندی می شود. حقوق صاحبان سهام در شرکتهای سهامی مانند سرمایة سایر مؤسسات معادل تفاوت خالص داراییها و بدهیها است.
دو منبع مهم حقوق صاحبان سهام در شرکتهای سهامی عبارتند از: 1. سرمایه گذاری سهامداران (سهام سرمایة پرداخت شده). 2. ماندة سود( زیان) انباشته سرمایه گذاری سهامداران به صورت نقد و یا سایر داراییها منبع اصلی تشکیل دهندة حقوق صاحبان سهام شرکتهای سهامی است.
منبع: اصول حسابداری 2
مؤلف: یحیی حساس یگانه
