اصول و مفاهیم حسابداری
سابقه تاریخی استانداردهای حسابداری
دانش حسابداری و تدوین اصول و استانداردهای آن ، مانند سایر رشته های علوم اجتماعی ، تحولاتی فراوانی را طی کرده است. حال سابقه این تحول در جهان و در ایران را بررسی می کنیم.
1-سابقه استانداردهای حسابداری در جهان:
استانداردهای 1949 میلادی که لوکاپاچولی حسابداری دوطرفه را بر اساس حفظ معادله ترازنامه (دارایی= بدهی+ سرمایه) تنظیم کرد و بعدها معادله سود بر آن افزوده شد(سود حسابداری = درآمد - هزینه) ، دگرگونی فراوانی را طی کرد که می توان این تحولات را از نظر تطور اصولی و استانداردهای حسابداری به دوره های زیر تقسیم کرد:
الف) سالهای قبل از 1930 :
در این دوره مالکیت (سرمایه) از مدیریت تفکیک نشده بود و مالک یا مالکان اغلب مؤسسات را اداره می کردند. در این دوره زمینه های لازم به موازات تغییر اقتصادی برای تشکیل انجمنهای حرفه ای و تدوین استانداردهای حسابداری بوجود آمد ، ولی تلاش چندانی در این مورد صورت نگرفت و تمام تأکید حسابداران بر ترازنامه (معادله ترازنامه) بود و اصول خصوصی به صورت مدون و فراگیر مطرح نبود.
ب) سالهای 1930 تا 1973 :
در این دوره روند کار حسابداران تغییر کرد و دانش حسابداری متحول شد. این تغییرات ناشی از تشکیل شرکتها و مؤسسات اقتصادی بزرگ بود. با تشکیل مؤسسات بزرگ قشر جدیدی ، با عنوان مدیران ، اداره این مؤسسات را بر عهده گرفتند و عملاً مدیریت از مالکیت (سرمایه) تفکیک شد. در این دوره نفوذ مدیریت در ایجاد تغییر در روشهای حسابداری افزایش یافت و روشهای حسابداری توسعه یافت و استفاده از آنها اهمیت خاصی یافت. به علت رابطة نزدیک بین روشهای حسابداری و متون نظری حسابداری ، نظریه های حسابداری همراه با ایجاد روشهای جدید حسابداری توسعه پیدا کرد.
انگیزه مدیران برای بهتر نشان دادن نتایج فعالیتهای انجام شده و همچنین عدم وجود روشهای یکنواخت و استدلال ضعیف حسابداران در انتخاب و تأیید روشهای حسابداری مناسب موجب شد که فشار اقشار استفاده کننده از صورتها و گزارشهای مالی که معترض بودند اطلاعات حسابداری غیر قابل استفاده است روز به روز افزایش یابد.
بر اثر فشار استفاده کنندگان صورتها و گزارشهای مالی ، انجمن حسابداران آمریکا(که بعداً در سال 1934 به انجمن حسابداران خبرة آمریکا تبدیل شد) در 1930 کمیته روشهای حسابداری را برای همکاری با بورس اوراق بهادار نیویورک تشکیل داد. در همین سال برای اولین بار بورس اوراق بهادار نیویورک اعلام کرد که در تهیه و تنظیم صورتهای مالی باید روش های تمام شده رعایت گردد. در همین دوران (1929) در کشور انگلستان قانون شرکتها برای اولین بار مقرر کرد که باید صورتحساب سودوزیان تهیه و همراه ترازنامه گزارش شود.
ج)سالهای بعد از 1973:
از 1973 انجمن حسابداری خبرة آمریکا ، هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) را به جای APB مسؤل تدوین استانداردهای حسابداری مالی اعلام کرد. به اعتقاد عده ای از صاحب نظران حسابداری ، FASB گذشته از نظرهای مشورتی و تدوین استانداردهای حسابداری مالی ، ستاد بزرگ تحقیقاتی است.
در سطح جهانی ، در 1972 فدراسیون بین المللی حسابداران در دهمین کنگرة بین المللی حسابداران طرح ریزی و در 1977 به طور رسمی تشکیل شد. حسابداران 63 انجمن حرفه ای حسابداری از 49 کشور جهان در این فدراسیون جهانی عضوند. در 1973 و با شرکت نمایندگان انجمنهای اصلی عضو فدراسیون بین المللی حسابداران کمیتة بین المللی استانداردهای حسابداری تشکیل شد و تدوین و انتشار استانداردهای بین المللی حسابداری را بر عهده گرفت.
2-سابقة استانداردهای حسابداری در ایران:
اصول حسابداری و سابقه کاربرد آن در ایران با سابقه تدریس و تعلیم آن ارتباط مستقیم دارد. اساتید گرانقدری همچون شادروان حسن سجادی نژاد ، مرحوم اسماعیل عرفانی ، دکتر عزیز نبوی و سایرین در رشد و ارتقای دانش حسابداری ایران تلاشهای ارزنده ای کرده اند.
از سوی دیگر، بررسی وضعیت اصول حسابداری در ایران نشان می دهد که ترجمه مراجع جهانی اصول متداول حسابداری تنها مراجع موجود در گذشته بودند و برای طرح و تدوین استانداردهای حسابداری ملی تلاش چندانی نشده است. انجمن حسابداران خبرة ایران از سال 1364 الی 1367 هفت بیانه (استاندارد) حسابداری منتشر کرد که اغلب ترجمه متن استانداردهای بین المللی حسابداری است. سازمان حسابرسی نیز ترجمه هایی از استانداردهای حسابداری و حسابرسی FASB و AISG را منتشر کرده است.
اندازه گیری درآمد: اصل تحقق درآمد
در حسابداری تعهدی ، سود هنگامی شناسایی می شود که اطمینان کافی از کامل شدن«فرآیند کسب سود» حاصل شود. هرچند تکمیل فرآیند کسب سود ناشی از تکمیل «فرآیند اقتصادی» (چرخه عملیات تجاری) است ، تعیین زمان تکمیل آن امر ساده ای نیست.
شناسایی برخی درآمدها ، از قبیل درآمد سپرده های بلند مدت ، به مرور زمان بستگی دارد.
تعیین زمان تکمیل فرآیند کسب سود در این درآمد ها امر ساده ای است ؛ امّا شناسایی درآمد حاصل از فروش کالا یا عرضه خدمات به سادگی میسر نیست و به مرور زمان بستگی ندارد . در مؤسسات تولیدی فرآیند کسب سود شامل موارد ذیل می باشد:
1- خرید مواد مستقیم
2- تولید محصول
3- فروش محصول
4- وصول وجه محصول فروخته شده
هرچند از دیدگاه نظریه های اقتصادی و حسابداری ، در هر یک از موراد بالا میزان درآمد باید شناسایی شود از نظر اصول پذیرفته شده حسابداری ، با تکمیل موارد اول و دوم ، فرآیند کسب سود کامل نمی شود و درآمد قابل شناسایی نیست. به موجب اصل تحقق درآمد ، معمولاً درآمد هنگامی تحقق یافته تلقی می شود که هر دو شرط زیر تأمین شده باشد:
1. فرآیند کسب سود کامل یا به طور عمده کامل شده باشد.
2. شواهد عینی کافی برای اندازه گیر مبلغ درآمد موجود باشد.
با توجه به قضاوت درباره تحقق شرایط بالا ، اندازه گیری درآمد در زمانهای مختلف رایج شده است.
اندازه گری هزینه: اصل تطابق هزینه با درآمد
درآمد ، یعنی ناخالص افزایش در داراییها و یا کاهش بدهی ها در نتیجه فروش کالا یا عرضه خدمات و هزینه ، یعنی ناخالص کاهش داراییها یا افزایش بدهیها. اصل تطابق هزینه با درآمد به شناسایی و اندازه گیری درست سود هر دوره مالی توجه دارد و با اندازه گیری درآمد هر دوره مالی هزینه های انجام شده برای کسب این درآمد مشخص و با آن مقابله می شود تا سود دوره مالی تعیین شود . به عبارت دیگر ، به موجب اصل تطابق هزینه با درآمد ، هنگامی که رویداد مالی موجب درآمد در دوره مالی می شود. تأثیر آن رویداد بر هزینه همان دوره مالی شناسایی می شود.
تطایق هزینه با درآمد در هر دوره مالی شامل فرآیند اندازه گیری هزینه در دو مرحله زیر است:
الف) اندازه گیری بهای تمام شده کالا یا خدمات مصرف شده یا منقضی شده که موجب درآمد طی دوره مالی شده اند. ب) تعیین زمانی که بهای تمام شده این کالا یا خدمات باید به هزینه منظور شود. دومین مرحلة فرآیند اندازه گیری هزینه در مفهوم تطابق هزینه با درآمد به استفاده از روش تعهدی در حسابداری تأکید دارد. به موجب روش تعهدی، درآمدها به مجرد تحقق و هزینه ها به محض وقوع و هر دو بدون توجه به ورود یا خروج وجه نقد به مؤسسه شناسایی و برای محاسبه سود با یکدیگر مقابله می شوند.
منبع: اصول حسابداری 2
مؤلف: یحیی حساس یگانه
