مقدمه
اوراق قرضه پرداختنی یکی از انواع تعهدات کتبی شرکت سهامی عام یا دولت در مقابل اشخاص ثالث میباشد که در ان شرکت سهامی عام منتشر کننده اوراق قرضه یا دولت تعهد نموده است یا مینماید که مبلغ مندرج در برگ قرضه را در سررسید یعنی تاریخ پرداخت پول به خریدار اوراق قرضه بپردازد. ضمنا تعهد میکند که در فواصل زمانی معین سود اوراق قرضه را نیز پرداخت کند.
بدیهی است که شرکت سهامی عام و یا دولت در مواقع نیاز پولی بیش از منابع قبلی به جای استقراض از بانکها اقدام به چاپ و انتشار و فروش اوراق قرضه به مردم و شخصیتهای حقوقی دیگر مینماید. تا با فروش اوراق قرضه تعهد پرداختنی بلند مدت بعهده شرکت باقی میماند و نیاز پولی شرکت یا دولت برطرف میگردد. نظر به اینکه برخی از دارندگان پول حاظر نیستند با خرید سهام از شرکت به عنوان سهامدار در زمره مالکین شرکت قرار گیرند تا در آینده در سود شرکت شریک شوند.
بلکه ترجیح میدهند تا پول خود را صرف خرید اوراق پرداختی از شرکت بنماید تا جزءسرمایه گذاران شرکت قرار گیرند و از یکطرف از سود سرمایه مطمعن و از طرف دیگر دریافت اصل طلب خود قبل از سهامداران بهره مند گردند. زیرا خریدار اوراق قرضه این تفکر را دارد که اگر به جای خرید اوراق قرضه، سهام شرکت را خریداری کند،موقع انحلال و ورشکستگی واحد تجاری ابتدا بدهی های موسسه باید پرداخت گردد و در پایان امر مانده دارائی های شرکت به نسبت وتعداد سهام سرمایه بین سهامداران تقسیم گردد و چه بسا در برخی موارد نه تنها سودی عاید سهامداران نشده بلکه اصل سرمایه آنان نیز دریافت نمیگردد.برای چاپ اوراق قرضه لازم است اولاً تمام سهام سرمایه شرکت سهامی عام توسط سهامداران به حساب بانکی شرکت پرداخت شده باشد ثانیاً دو ترازنامه شرکت(در دو سال متوالی) به تصویب مجمع عمومی شرکت رسیده باشد، ضمناً بلیستی صورتجلسه مجمع عمومی در مورد انتشار اوراق قرضه و شرایط آن به اداره ثبت شرکتهای قوه قضائیه مستقیم و در روزنامه رسمی کشور و روز نامه کثسر الانتشار مصوبه مزبور به جاپ برسد. در هر برگ اوراق قرضه موارد زیر باید چاپ گردد:
الف) قیمت اسمی اوراق قرضه
ب) تاریخ سر رسید اوراق قرضه() یعنی تاریخی که اوراق قرضه بایستی توسط شرکت سهامی عام چاپ کننده بازپرداخت گردد.
پ) نرخ بهره اوراق قرضه
ت)تاریخ های پرداخت بهره اوراق قرضه، معمولاً هر شش ماه یکبار است و تاریخ های پرداخت بهره اوراق بایستی روی برگهای اوراق قرضه چاپ شود.
ث)ارزش باز خریدی
فروش اوراق قرضه
اوراق قرضه در سه حالت خرید و فروش میگردد:
الف)به قیمت اسمییعنی به بهای مندرج در برگهای اوراق قرضه مبادله میشود
ب)به قیمتی بیش از ارزش اسمی مثلاً یک درصد اضافه تر،از ارزش اسمی که با عدد 101% مشخص میشود و اصطلاحاً میگویند اوراق قرضه به صرف (primium) فروخته میشود.
پ) فروش به قیمتی کمتر از بهای اسمی مثلا 1% کمتر از ارزش اسمی فروخته می شود که با عدد 99% مشخص می شود و در این حالت فروش اوراق قرضه به کسر(discont) صورت میگیرد.
انواع اوراق قرضه
معمولاًاوراق قرضه به صورت بی نام منتشر و فروخته میشود،یععنی روی برگ اوراق قرضه نام مالک آن چاپ نشده است،لیکن بعضی از شرکتهای سهامی عام ممکن است،نام مالک را روی اوراق قرضه بنویسند،انتقال اینقبیل اوراق یا با تنظیم سند رسمی در محضر ویا ابطال اوراق قرضه قبلی و تنظیم اوراق قرضه جدید بنام خریدار جدید توسط شرکت صادر کننده صورت میگیرد،غیر از مورد فوق اوراق قرضه به صورتهای زیر نیز طبقه بندی میگردد.
الف)اوراق قرضه دارای پشتوانه معین و بدون پشتوانه مشخص:ممکن است فروش وباز پرداخت اوراق قرضه به پشتوانه دارائی بلند مدت شرکت، معین شده باشد در این صورت موقع بازپرداخت در صورت نداشتن وجه نقد کافی بایستی دارایی بلند مدت فروخته شده و از محل آن بهای اوراق قرضه به صاحبان آنها بازپرداخت شود.در صورتی که فروش و بازپرداخت اوراق قرضه بدون تعیین وثیقه یا پشتوانه مشخص صورت گرفته باشد، در این صورت فروش و بازپرداخت اوراق قرضه به اعتبار کلی شرکت انجام میشود. بدیهی است که در هر دو حالت،اعتبار و حیثیت شرکت،پشتوانه اوراق قرضه صادره آن خواهد بود.
ولذا ارزش اورا ق قرضه ارتبات کامل با شرکت صادر کننده و شرایط جالب توجه اوراق قرضه خواهد داشت مثلاً اگر شرکت معتبر باشد لیکن نرخ بهره اوراق قرضه صادره شرکت کمتر از نرخ بهره سرمایه گذاری نزد بانکها یا حتی معادل آنها باشد،احتمال فروش اوراق قرضه شرکت و جلب سرمایه داران برای خرید اوراق قرضه بعید میباشد،
لیکن اگر شرکت معتبر باشد و نرخ بهره اوراق قرضه صادر آن یک یا دو درصدبیش از نرخ سرمایه گذاری نزد بانکها معین شده باشد در اینصورت ارزش اوراق قرضه شرکت حتی ممکن است نیم درصد بیس از ارزش اسمی آن معامله شود یعنی اوراق قرضه شرکت به صرف فروخته شود.
ب)اوراق قرضه قابل تبدیل:شرکتهایی که دارای حسن سابقه سود دهی هستند و از وضعیت مالی خوبی برخوردارند به عنوان یک امتیاز برای جلب نظر سرمایه گذاران اقدام به صدور اوراق قرضه با تعهد قابلیت تبدیل به سهام شرکت در سر رسید،یا در تاریخهای معین مینماید. معمولاً این قبیل شرکتها از صدور سهام جدید(افزایش سرمایه)تا سر رسید اوراق قرضه یا تاریخهای مشخص شده در اوراق قرضه خودداری میکنند و با توجه به حسن سابقه شرکت، ارزش سهام سرمایه شرکت در بازار بهطور محسوس بوجود میاید و در نتیجه دارنده اوراق قرضه با رغبت نسبت به تبدیل تبدیل اوراق قرضه به سهام اقدام خواهد نمود.
پ)اوراق قرضه دارای سر رسید متوالی:اوراق قرضه دارای سر رسید متوالی که به آن قرضه سریال نیز میگویند،اوراق قرضه ای هستند که در سالهای متوالی هر سال بخشی از آن پرداخت میگردد مثلاً بازپرداخت اولین بخش در سه سال دیگر و بخشی دیگر در سال چهارم ودر سالهای بعد انجام خواهد شد. این قبیل اوراق قرضه به سرمایه گذاران این اختیار را میدهد که مدت باز دریافت اوراق قرضه خریداری شده را خودشان تعیین یا انتخاب نمایند.
فروش اوراق قرضه به کسر :
هرگاه به هنگام صدور و فروش اوراق قرضه نرخ بهره هایی که بابت خرید به خریداران پرداخت گردد کمتر از نرخ بهره متداول در بازار باشد در این صورت قیمت اوراق قرضه کمتر از بهای اسمی آن در بازار به فروش خواخد رسید ولذا این کاهش قیمت اوراق قرضه را کسر اوراق قرضه می نامند.
در حالت فروش اوراق قرضه به کسر تمام مبلغ اسمی اوراق قرضه به شرکت فروشنده پرداخت نمیشود در حالیکه در سر رسید علاوه بر پرداخت سود در هر سال بایستی تمام مبلغ اسمی اوراق قرضه را پرداخت نمایید به همین دلیل کسر اوراق قرضه در هنگام فروش مانند نوعی هزینه بدهکار خواهد شد اما کسر اوراق قرضه تا مدت سررسید اوراق قرضه همراه با پرداخت سالانه بهره اوراق قرضه همه ساله مستهلک شده و در موقع پرداخت آخرین بهره اوراق قرضه آخرین مانده کسر اوراق قرضه نیز پرداخت و حساب آن صفر خواهد شد.مانده حساب کسر اوراق قرضه در هر سال در ترازنامه شرکت از اوراق قرضه پرداختی کسر میشود زیرا معادل کسر اوراق قرضه وجه نقد کمتر از ارزش اسمی اوراق قرضه میباشد.برای محاسبه مبلغی که بایستی همه ساله از حساب کسر اوراق قرضه در موقع پرداخت بهره اوراق قرضه کسر شوند دو روش متداول است:
الف : روش استهلاک بهره ی موثر
ب : روش خط مستقیم
روش استهلاک بهره موثر برای کسر اوراق قرضه :
در این روش کسر اوراق قرضه از مبلغ اسمی اوراق قرضه کم میشود و ارزش دفتری مشخص میگردد.ارزش دفتری اوراق قرضه را در نرخ بهره بازار ضرب میکنند و نرخ بهره هر سال به نرخ بازار بدست می آید که تفاوت آن و بهره متعهد شده اوراق قرضه مبلغی است که از کسر اوراق قرضه باید کاهش یابد و این عمل همه ساله تکرار میشود تا حساب کسر اوراق قرضه صفر شود.
روش استهلاک خط مستقیم برای کسر اوراق قرضه :
این روش ساده تر از روش بهره موثر میباشد.در این روش منبع کل کسر اوراق قرضه را به مدت اوراق قرضه تقسیم میکنند و مبلغ هر سال را که در سالهای بعد نیز مساوی میباشد به بهره تعهد شده اوراق قرضه اضافه مینمایند و هزینه بهره هر سال به دست می آید.
2. فروش اوراق قرضه به صرف :
هرگاه در توزیع اوراق قرضه بهره تعهد شده اوراق قرضه بیش از بهره بازار باشد ارزش بازار اوراق قرضه به قسمتی بیشتر از مبلغ اسمی آن و حدودا به مبلغی معادل متفاوت بهره بازار و بهره ی اوراق قرضه به فروش خواهد رسید.در چنین حالتی در قبال فروش اوراق قرضه بیش از قیمت اسمی تفاوت وجه نقد دریافتی شرکت و بهای اسمی اوراق قرضه در ترازنامه شرکت به حسابی به نام صرف اوراق قرضه بایستی بستانکار شود.مانده صرف اوراق قرضه در ترازنامه شرکت به حساب اوراق قرضه پرداختی اضافه میشود زیرا معادل صرف اوراق قرضه در وجه نقد شرکت اضافه دریاف6تی انجام شده است.صف اوراق قرضه نیز میبایستی در مدت عمر اوراق قرضه مستهلک شده و هر سال به هنگام پرداخت بهره اوراق قرضه هزینه بهره اوراق قرضه هزینه بهره اوراق قرضه معادل نرخ بازار در حسابها منظور گردیده و حساب صرف اوراق قرضه معادل تفاوت بهره بازار و بهره تعهد شده اوراق قرضه بایستی بدهکار و مستهلک شود.
برای محاسبه مبلغی که هر سال بایستی از صرف اوراق قرضه کسر گردد نیز مانند استهلاک کسر اوراق قرضه به 2 روش عمل میشود.
روش مستقیم استهلاک صرف اوراق قرضه :
در این روش مبلغ صرف اوراق قرضه را بر مدت اوراق قرضه تقسیم و مبلغی که هر سال باید از صرف اوراق قرضه مستهلک شود بدست می آید.مبلغ مذکور ضمن بدهکار شدن در صرف اوراق قرضه عینا از مبلغ بهره پرداخت شده اوراق قرضه کم میشود و هزینه اوراق قرضه به نرخ روز در حساب هزینه بدهکار خواهد شد.
استهلاک صرف اوراق قرضه به روش استهلاک بهره:
در این روش ابتدا سهام فروخته شده اوراق قرضه که در واقع ارزش دفتری میباشد را در نرخ بهره بازار ضرب میکنند و مبلغ هزینه به قیمت روز سال اول فروش اوراق قرضه به دست می آید.تفاوت هزینه بهره به نرخ بازار و نرخ بهره تعهد شده مبلغ استهلاک صرف اوراق قرضه در سال اول را معین میکند.مجددا مبلغ استهلاک صرف اوراق قرضه در سال X1 را از ارزش دفتری سال کسر میکنند و ارزش دفتری اوراق قرضه در سال دوم تعیین میگردد.
پس ارزش دفتری سال دوم را در نرخ بهره ضرب میکنند و هزینه بهره اوراق قرضه در سال دوم بدست می آید که تفاوت آن با بهره پرداخت شونده میزان استهلاک صرف اوراق قرضه را در سال دوم مشخص مینماید.مجددا در سال سوم مبلغ استهلاک صرف اوراق قرضه در سال دوم را از ارزش دفتری سال دوم کسر میکنند و قیمت دفتری اوراق قرضه پرداختی برای سال سوم بدست می آید و به همین ترتیب در مدت این اوراق قرضه این عمل همه ساله تکرار میشود.
3. فروش اوراق قرضه با سر رسید متوالی به کسر یا صرف :
ممکن است به جای سررسید در اوراق قرضه سررسید متوالی تعیین شده باشد.در این حالت اوراق قرضه فروخته شده با سر رسید متوالی را بصورت دسته بندی شده برای هر سر رسید بایستی جدا از سررسید دیگر محاسبه و در حسابها ثبت نمایند.
4. فروش اوراق قرضه در فواصل زمانی بین تاریخ های پرداخت بهره:
در عمل به ندرت پیش می آید که فروش اوراق قرضه در زمان صدور آن انجام گیرد.لذا در صورتی که فروش اوراق قرضه در تاریخی بین تاریخهای پرداخت بهره انجام شود میبایست مبلغ بهره از زمان آخرین تاریخ پرداخت بهره تا تاریخ فروش آن محاسبه و از خریدار اوراق قرضه به همراه اصل مبلغ اوراق دریافت شود.زیرا در زمان پرداخت بهره کل مبلغ متعلق به یک دوره صرف نظر از تاریخ تحصیل اوراق به دارنده اوراق پرداخت گردد.
