واحدهای اقتصادی انتفاعی به دودسته تجاری وغیرتجاری تقسیم می شوند.واحدهای انتفاعی تجاری به فعالیت هایی از قبیل تولید؛ خریدوفروش کالا؛ و... می پردازند.موسساتی که به خرید وفروش کالا اشتغال دارند؛کالاهایی را که به منظور فروش خریداری می کنند؛ در حساب خرید ثبت می کنند. افزایش در این حساب بدهکار وکاهش در این حساب بستانکاراست.در نتیجه مانده عادی آن مانده بدهکار می باشد.این مانده در تعیین سود ناویژه دوره مالی استفاده می شود.
دفتر روزنامه اختصاصی خرید:
دفتر روزنامه خرید یک دفترثبت اولیه می باشد که به منظور ثبت خریدهای نسیه طراحی گردیده است .این دفتر روزنامه فقط دارای یک ستون مبلغ است.ومبالغ مربوط به هر خرید نسیه در آن ثبت می گردد.نحوه عمل به این ترتیب است که پس از انجام هر خرید(خرید کالا) به طور نسیه ؛مبلغ مذکور در دفتر روزنامه خرید ثبت می گردد.البته تاریخ انجام معاملات ونام طلبکاران نیز در مقابل مبلغ نوشته می شود.در پایان هر روز ؛مبالغ ثبت شده در دفتر روزنامه خرید به تفکیک وبر اساس نام هر طلبکار به دفتر معین حسابهای پرداختنی نقل می شود.در نقل اقلام به دفتر معین ؛تاریخ معامله وشماره صفحه دفتر روزنامه خرید قید می گردد.در پایان هرهفته ؛جمع مبالغ ثبت شده در دفتر روزنامه خرید از یک طرف به بدهکار حساب خرید واز طرف دیگر با بستانکار حسابهای پرداختنی در دفتر کل انتقال می یابد.(جمع مبالغ نقل شده به حسابهای معین حسابهای پرداختنی در طی یک هفته با این مبلغ برابر است)زیرا که حساب؛ حسابهای پرداختنی در دفتر کل ؛یک حساب کنترل می باشد)پس از نقل جمع مبالغ خرید نسیه در طی هفته از دفتر روزنامه خرید به حسابهای دفتر کل ؛شماره دو حساب دفتر کل در زیر مبلغ جمع در دفتر روزنامه خرید نوشته می شود.
دفتر روزنامه پرداختهای نقدی:
این دفتر روزنامه برای ثبت پرداختهای نقدی مورد استفاده قرار می گیرد.از آنجایی که پرداختهای متعددو متفاوتی در یک موسسه تجاری انجام می شود.هر دفتر روزنامه پرداختهای نقدی دارای ستونهای گوناگون می باشد. به طور کلی یک دفتر روزنامه پرداختهای نقدی؛حداقل دارای ستون حسابهای پرداختنی ؛خرید(خریدهای نقدی) وحسابهای متفرقه برای ثبت ارقام بدهکار وتخفیفات خرید وجوه نقد برای ثبت ارقام بستانکار می باشد.البته می دانید که معمولا پرداختهای نقدی یک موسسه تجاری از طریق صدور چک انجام می پذیرد.(هرچند که پرداختهای مبالغ کوچک از طریق تنخواه گردان انجام می گیرد)این کار از نظر جلوگیری از سوء استفاده ونیز کنترل مبالغ پرداخت شده ضروری است.بنابراین دفتر روزنامه پرداختهای نقدی به جای ستونی جهت ثبت توضیحات لازم مربوط به یک پرداخت نقدی؛ ستونی برای ثبت شماره چکهایی که جهت پرداختهای نقدی صادر شده است دارد.اید توجه داشت که اطلاعات کامل مربوط به چک صادره در دفتر صدور چک ثبت می گردد.
هزینه حمل کالاهای خریداری شده:
باید توجه داشت که در بعضی مواقع؛ در هنگام خرید کالا ؛توافق می شود که کالا در محل موسسه خریدار تحویل گردد.در این صورت موسسه خریدار کالا ؛هزینه ای در ارتباط با حمل کالا پرداخت نمی نماید.اما گاهی انتقال کالای خریداری شده به عهده موسسه خریدارکالاست.در نتیجه هزینه هایی از قبیل( حقوق وعوارض گمرکی؛هزینه حمل و...) راباید پرداخت ناید.
در چنین صورتی؛حسابی به نام حساب هزینه حمل کالای خریداری شده(هزینه حمل به داخل-هزینه های مستقیم خریدار)در دفاتر موسسه افتتاح شده؛مبالغ مذکور در آن ثبت می گردند.افزایش در این حساب ؛همانندسایر حسابهای هزینه ؛بدهکار وکاهش در آن بستانکارمی شود.در نتیجه مانده عادی آن بدهکار خواهد بود.باید توجه داشت که هزینه حمل کالای خریداری شده وکلیه هزینه هایی که مستقیما در ارتباط با خرید کالا می باشند؛در محاسبه بهای تمام شده کالای خریداری شده به حساب می آیند.این محاسبه در پایان دوره مالی انجام می پذیرد.البته ترجیح داده می شود که هزینه حمل کالای خریداری شده وسایر اقلام مشابه در حساب جداگانه ای تحت عنوان(هزینه حمل کالای خریداری شده) ثبت گردند ونه در حساب خرید؛ زیرا در پایان دوره مالی مدیران موسسه با توجه به مانده حسابهای خرید وهزینه حمل کالای خریداری شده؛ می توانند تصمیم گیری نمایند که در جهت تآمین منافع موسسه ؛انجام خریدهای یک جا(باحجم زیاد)بهتر است؛یا خریدهای متعدد(با حجم کم) ویا مثلا برای ترخیص کالای خریداری شده؛چگونگی عمل نمایند ویا برای حمل کالای خریداری شده؛ استفاده از چه نوع وسیله ای با صرفه تر است.
برگشت از خرید:
در بعضی مواقع؛ موسسه خریدار؛ پس از دریافت کالای خریداری شده؛ متوجه عیوب و نقصی در آن می شود ؛یا اینکه در می یابد که کالای دریافت شده با نوع سفارش داده شده تفاوت دارددر نتیجه کالا را به موسسه فروشنده عودت می دهد که در مقابل آن یا وجه نقد دریافت می دارد ویا از موسسه فروشنده طلبکار ویا از بدهی اوبه موسسه فروشنده کاسته می گردد.این عمل در حسابی به نام برگشت از خرید ثبت می شود.از آن جایی که این حساب کاهنده حساب خریدار است ؛افزایش در آن بستانکار وکاهش در آن بدهکار می شود.در نتیجه مانده عادی آن مانده بستانکار است .مانده این حسابدر پایان دوره مالی جهت محاسبه خرید خالص مورد استفاده قرار می گیرد.
حسابداری فروش کالا:
درآمد موسساتی که به خرید وفروش کالا اشتغال دارند؛از طریق فروش کالای خریداری شده حاصل می گردد.در این نوع موسسات تمامی فروشهای مربوطه به کالای خریداری شده ؛در حساب فروش کالا ثبت می شود.افزایش در حساب فروش کالا همانند حساب درآمد؛بستانکار وکاهش در آن بدهکار است.در نتیجه مانده عادی حساب فروش ؛مانده بستانکار می باشد.
دفتر روزنامه اختصاصی فروش:
دفتر روزنامه فروش ؛یک دفتر ثبت اولیه است ؛ که به منظور ثبت فروشهای نسیه طراحی گردیده است.این دفتر تنها دارای یک ستون مبلغ می باشدو فقط مبالغ مربوط به فروشهای نسیه در آن ثبت می رسد.(مبالغ مربوط به فروشهای نقدی در دفتر روزنامه دریافتهای نقدی ثبت می شوند). نحوه عمل به این ترتیب است که پس از انجام هر فروش (فروش کالا)به طور نسیه ؛مبلغ مذکور؛در دفتر روزنامه فروش ثبت می شود.البته تاریخ انجام معامله ؛نام بدهکار وشماره فاکتور فروش (فاکتور فروش مجوزی برای ثبت فروش در دفتر روزنامه است) نیز در مقابل مبلغ نوشته می شود.از آن جایی که فقط یک نوع رویداد مالی (فروش نسیه) در این دفتر ثبت می گردد ؛نیاز به ستون شرح نمی باشد.در پایان هرروز مبالغ ثبت شده در دفتر روزنامه فروش به تفکیک وبراساس نام هر بدهکار به دفتر معین حسابهای دریافتنی نقل می شوند.در نقل اقلام به دفتر معین تاریخ معامله وشماره صفحه دفتر روزنامه فروش قید می گردد.در پایان هر هفته؛جمع مبالغ ثبت شده در دفتر روزنامه فروش از یک طرف به بدهکار حسابهای دریافتنی واز طرف دیگر به بستانکار حساب فروش انتقال می یابد.پس از نقل جمع مبالغ فروش نسیه در طی هفته از دفتر روزنامه فروش به حسابهای دفتر کل؛ شماره دوحساب دفتر کل در زیر مبلغ جمع در دفتر روزنامه فروش نوشته می شود.
دفتر روزنامه دریافتهای نقدی:
این دفتر روزنامه برای ثبت دریافتهای نقدی مورد استفاده قرار می گیرد.برخلاف دفتر روزنامه فروش که فقط دارای یک ستون مبلغ است (زیرا فقط فروشهای نسیه در آن ثبت می گردند) دفتر روزنامه دریافتهای نقدی ؛ستونهای متعددی برای ثبت مبلغ دارد زیرا در یک موسسه تجاری دریافتهای نقدی متفاوتی انجام می پذیرد..به طور کلی در دفتر روزنامهدریافتهای نقدی سه ستون برای ثبت مبالغ بستانکار ودو ستون برای ثبت مبالغ بدهکار درنظر گرفته میشود می شود.
هزینه ی حمل کالای فروش رفته:در بعضی موارد موسسه ی فروشنده کالا پرداخت هزینه ی حمل کالا تا موسسه خریدار را تقبل می نماید این هزینه از نظر طبقه بندی با هزینه حمل کالای خریداری شده تفاوت دارد زیرا هزینه ی حمل کالای خریداری در محاسبه ی بعای تمام شده ی کالای خریداری شده تآثیر دارد در حالیکه هزینه ی حمل کالای فروش رفته جزء هزینه های فروش بوده در صورت سود و زیان و برای محاسبه ی سود ویذه ی عملیات اورده میشود افزایش در این حساب ها همانند سایر هزینه ها بدهکار و کاهش در ان بستانکار میشود در نتیجه مانده ی عادی ان مانده بدهکار خواهد بود
منبع:حسابداری 1
نویسنده:دکتر میرزا حسن حسینی
