1- حسابرسی صورتهای مالی و دفاتر و مدارک حسابداری و عملیات یک مؤسسۀ مورد رسیدگی که بر اساس استانداردهای پذیرفته شده و متداول حسابرسی صورت می گیرد باید بر اساس یک برنامه حسابرسی حرفه ای و قابل قبول انجام گیرد . این برنامه حسابرسی استاندار به عنوان الگو تهیه شده است و در مورد هر کار باید بر حسب ضرورت توسط سرپرست حسابرسی مربوط و با نظر شریک مسئول کار نکات لازم به آن اضافه شود . حسابرسی در صورتی خاتمه یافته تلقی می شود که همه قسمتهای مربوطه برنامه به دقت انجام شده و پس از انجام ، توسط یک مقام ارشد و در نهایت امر یکی از شرکاء مؤسسۀ وارسی شده باشد.
به منظور مدرک انجام قسمتهای مربوطه برنامه حسابرسی ، هر قسمت باید توسط متصدی کار با قید تاریخ انجام کار امضاء شود . آن قسمتهایی که در حسابرسی مورد انجام بی مورد است باید با قید این مطلب و ذکر تاریخ ، امضاء شود .
2- اطلاعات حاصله در جریان رسیدگی که اظهارنظر نهایی حسابرس متکی بر آنها می باشد باید طی کاربرگهای حسابرسی در پرونده های حسابرسی منعکس گردد . هر کاربرگ باید حتماً توسط شخصی مستقل از تهیه کننده ( که بر حسب مورد باید در مقام ارشدتری باشد ) وارسی شده و هر دو باید با قید تاریخ تهیه و تاریخ وارسی کاربرگ را پاراف کنند . نوشتارها ، جداول ، کاربرگها و خلاصه هایی نیز که در جریان حسابرسی از اولیاء یا متصدیان امور مؤسسۀ مورد رسیدگی اخذ می شود باید به همین ترتیب رسیدگی ، وارسی و پاراف شود .
3- کاربرگها ، جداول ، نوشتارها ، خلاصه ها و هرگونه مدارک دیگری نیز که در جریان حسابرسی جمع آوری می شود باید بر حسب مورد در پرونده دایمی حسابرسی و یا پرونده جاری حسابرسی درج گردد . در خاتمه حسابرسی هر سال باید کلیه برگهای پرونده به نحو مناسب شماره گذاری شده و کاربرگهایی که به یکدیگر ارتباط دارند عطف گذاری شود ، به طوری که اولاً تمامیت پرونده هموراه معلوم و مشخص باشد و ثانیاً استفاده از اطلاعات آن برای کسانی غیر از تهیه کننده هم مقدور و هم آسان باشد.
هرگونه اطلاعاتی که ممکن است در حسابرسیهای بعدی نیز مورد استفاده داشته باشد باید در پرونده دایمی حسابرسی بر حسب فهرست مندرجات آن درج شود و سایر اطلاعات در پرونده جاری حسابرسی بایگانی می شود .
4- روشهای کار که در مؤسسۀ مورد رسیدگی از لحاظ عملیات گوناگون به کار می رود بایستی قبل از شروع رسیدگیها برای حسابرس معلوم و مشخص باشد . در مؤسسات بزرگ و نیمه بزرگ به خصوص در صورتی که کنترلهای داخلی سیستماتیک برقرار شده باشد ، بهترین راه انجام این کار تکمیل پرسشنامه کنترل داخلی است که به طریق حرفه ای و قابل قبول تهیه شده باشد ، ولی در سایر مؤسسات این روش احتمالاً سودبخش نبوده و بهتر است از روش تهیه یادداشت استفاده کرد . در این حالت لازم است یادداشتها طوری تهیه شود که همواره قابل استفاده بوده و بر حسب اقتضاء قابل تکمیل باشد . در هر صورت از طریق نمودار سازمانی بایستی حدود وظایف و مسئولیتها مشخص شده و در موارد ضروری نمونه امضاء مسئولین نیز در پرونده درج گردد .
5- در بعضی موارد ممکن است حسابرسی به طور صددرصد انجام گیرد ، لیکن معمولاً به علت کثرت تعداد معاملات ، عملیات حسابرسی از طریق نمونه برداری و به طور آزمایشی انجام می گیرد . در این حالات کاربرگهای مربوطه حسابرسی بایستی به روشنی نشان دهد که چه درصدی از عملیات ، مورد رسیدگی قرار گرفته است و چه رابطه ای بین نتایج حاصله از آزمایشهای انجام شده و کل جمعیت آماری ممکن است وجود داشته باشد . مدیر و شریک مسئول حسابرسی باید مشخص کنند که با توجه به مراجع بین المللی حسابرسی ، درصد معاملات رسیدگی شده در شرایط موجود کافی می باشد وگرنه بایستی دامنه رسیدگی گسترش داده شود .
6- در مواردی که مؤسسۀ مورد رسیدگی برای عملیات حسابداری خود و یا قسمتی از آن از کامپیوتر استفاده می کند ، نمودار سازمانی قسمت خدمات کامپیوتری، برنامه کار کامپیوتر و پرسشنامه های کنترل داخلی بایستی توسط سرپرست ارشدی که در امور سیستمهای کامپیوتری وارد باشد تهیه و بررسی آن توسط مدیر یا شریک مسئول سیستمهای کامپیوتری انجام گردد .
7- فرم و مندرجات صورتهای مالی مورد گزارش بایستی با توجه به شخصیت حقوقی مؤسسۀ مورد رسیدگی و با توجه به مورد استفاده صورتهای مالی و مقررات قانونی تهیه گردد . به طور کلی دو فرم بین المللی برای صورتهای مالی به کار می رود ( انگلیسی و امریکایی ) و به عنوان یکی از نکات مهم بایستی در مشورت بین حسابرس و اولیاء مسئول در مؤسسۀ مورد رسیدگی مشخص شود که کدام فرم بایستی مورد استفاده قرار گیرد . دقت کنید که صورتهای مالی نهایی که گزارش حسابرس نسبت به آنها صادر می شود ، به نحو صحیح از طرف مقامات ذیربط مؤسسۀ مورد رسیدگی امضاء شده و رسمیت داشته باشد .
8- همچنین با توجه به نحوه انتخاب یا انتصاب حسابرس ، لازم است نسبت به فرم گزارشهایی که نهایتاً تهیه خواهد شد ( گزارش حسابرسان – گزارش بازرس – گزارش مخصوص بازرس – گزارش مدیریت ) چنانچه صورتهای مالی و گزارشهای حسابرسی نهایتاً مورد استفاده حسابرس دیگری قرار خواهد گرفت ( مثلاً برای اداره مرکزی ، یا در صورت تلفیق حسابها ) لازم است تقاضاها و دستورات خاص حسابرسان مذکور مورد توجه قرار گیرد .
9- به عنوان ابزاری خوب برای برنامه ریزی صحیح رسیدگیها که به نوبه خود از اهم استانداردهای پذیرفته شده و متداول حسابرسی می باشد ، لازم است که عملیات حسابرسی قبل از شروع کار از لحاظ مدت زمانی که برای انجام شایسته هر قسمت احتمالاً به مصرف خواهد رسید بودجه بندی شده و برای اجرای هر یک از سرفصلهای برنامه ، پرسنل مناسب قبلاً در نظر گرفته شود . بلافاصله بعد از شروع کار بهتر است بودجه تهیه شده مورد وارسی و در صورت لزوم تجدیدنظر قرار گرفته و دستیاران مناسب تا اختتام کار در نظر گرفته شوند . پس از خاتمه حسابرسی به عنوان یک روش پسندیده ، سرپرست حسابرسی باید ساعات واقعی مصروفه برای انجام هر قسمت را ( که در طی دورۀ انجام کار باید تجزیه و تحلیل شود ) با بودجه بر آوردی قبلی مقایسه نموده و نسبت به کارآیی زمان مصرقی در مقام مقایسه با ساعات بودجه شده اظهار نظر نماید .
بهترین موقع برای تهیه طرح اولیه بودجه حسابرسی سال بعد نیز در همین موقع می باشد .
اقدامات قانونی
هدف
1- هدف از این قسمت از برنامه حسابرسی آن است که اطمینان حاصل شود که موارد قانونی و اساسنامه ای در خلال سال مورد رسیدگی به نحو صحیح اجراء گردیده و هرگونه تخلفات و یا اقداماتی که طبق قانون باید گزارش شود ، روشن گردد . این رسیدگیها اعم از آن که مؤسسۀ و یا یکی از شرکاء به سمت بازرس منصوب شده باشند یا خیر ، باید صورت گیرد تا چنانچه بازرس شخص دیگری نیز باشد ، موارد با ایشان در میان گذارده شده و در صورت ضرورت در گزارش مدیریت که پس از اختتام حسابرسی تهیه می شود ، درج شود .
رسیدگیها
2- یک نسخه از صورتجلسات هیئت مدیره و همچنین یک نسخه از صورتجلسات مجامع عمومی را که از تاریخ حسابرسی قبلی تاکنون تشکیل گردیده اخذ و پس از مطالعه ضمیمه پرونده دایمی نمایید .
3- نکات عمده ای را که در حسابرسیهای آینده نیز باید به آنها توجه شود از صورتجلسات فوق استخراج نموده و به طور خلاصه در کاربرگ مربوط در پرونده دایمی یادداشت کنید .
منبع : حسابرسی ، نوشته نصرالله مختار ( عضو پیوسته انجمن حسابداران خبره نگلستان و ویلز )
