مفاهیم واهمیت حسابداری دولتی
هرکشورباتوجه به فعالیتهای اقتصادی وشرایط جغرافیایی ومسائل سیاسی در جهت رشد و توسعه فعالیت می نماید واین فعالیتها رابخشهای خصوصی وعمومی عهده دار می باشند در کشور ایران نیز عمده فعالیتهای بر دوش سازمانهای دولتی می باشد.کشورما با توجه به شرایط اقتصای اعم از فروش نفت و گاز و فراورده های نفتی و همچنین تولیدات داخلی توسط بخشهای خصوصی رشد چشم گیری داشته است لذا این پارامترها وظایف و مسئولیتهای دولت را به مراتب پیچیده تر وسنگین تر نموده است دولت بایستی دقت بیشتری در برنامه ریزی های خود داشته باشد لذا مهمترین بخش بودجه ریزی می باشد.کشوری که به سوی توسعه اقتصادی گام برمی دارد نیاز به بودجه بیشتری دارد همین امر موجب می شود تاکار دولت دشوار گردد لذا دولتمردان بایستی طوری برنامه ریزی نمایند که هیچگونه خللی در امراقتصادی بوجودنیاید زیرا تاثیرگذار در مسائل دیگر همچون مسائل فرهنگی ,اجتماعی وغیره می گردد.
حال مدیران و روسای بخشهای خصوصی و دولتی جهت برنامه ریزی آتی و ارزیابی عملکرد موسسات نیاز به یکسری اطلاعات دارند که این اطلاعات از طریق سیستمی بایستی جمع آوری گردد.سیستم حسابداری می تواند اطلاعات مورد نیاز کلیه استفاده کنندگان اعم از داخلی و خارجی را تهیه و ارائه نماید لذا تعاریفی را که از حسابداری دولتی می توان عنوان نمود بشرح زیراست:
1 – حسابداری دولتی روشی است که با رعایت قوانین و مقررات دولتی و مالی کلیه فعالیتهای یک سازمان را تجزیه وتحلیل ثبت نگهداری و طبقه بندی و تلخیص می نماید.
2 – حسابداری دولتی عبارتست از مجموعه قوانین ومقررات و روشها توام با دانش حسابداری که ذیحسابیهای دستگاههای اجرایی در رابطه با دریافتها و پرداختهای خود حسب مورد مکلف به رعایت وبکارگیری ان می باشند.
3 – حسابداری دولتی عبارت است از مجموعه عملیاتی که با توجه به مقررات و روشهای حاکم بر سازمان و جامعه و نیز رعایت اصول پذیرفته شده حسابداری کلیه فعالیتهای مالی را پس از تنظیم اسناد هزینه و حسابداری در دفاتر مالی (روزنامه.کل . معین ) ثبت کرده و نتایج حاصل را بصورت گزارشهای مالی جهت استفاده مدیران و سایر افراد تهیه و تحلیل می کند.
لذا سیستم حسابداری دولتی بایستی اطلاعات قابل قبول و مطلوب از وضعیت مالی و نتایج عملکرد مالی حسابهای مستقل را طبق اصول پذیرفته شده حسابداری با رعایت قوانین و مقررات دولتی ارائه نماید.
قوانین و مقررات مالی
همانطور که گفته شد رعایت قوانین و مقررات دولتی و مالی در حسابداری دولتی امری است الزامی لذا مهمترین این قوانین و مقررات به شرح زیر است :
الف) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران این قانون به عنوان مبانی اصلی و مشخص کننده اصلی کلیه اصول در جامعه اعم از اقتصادی اجتماعی سیاسی و فرهنگی می باشد که دارای اهداف و مقاصد خاصی می باشد.
طبق اصل 51 قانون اساسی : هیچ نوع مالیاتی وضع نمی شود مگربه موجب قانون موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی نیزبه موجب قانون معین می گردد.
طبق اصل 52 قانون اساسی : بودجه سالانه کشور به ترتیبی که در قانون مقررشده است از سوی دولت تهیه و برای رسیدگی و تصویب به مجلس شورای اسلامی تسلیم می شود.
طبق اصل 53 قانون اساسی : کلیه دریافتهای دولت در حسابهای خزانه داری کل کشور متمرکز می گردد و همه پرداختها نیز در حدود اعتبارات مصوب به موجب قانون انجام می گیرد.
طبق اصل 54 قانون اساسی : سازمان دیوان محاسبات کشور به عنوان حسابرس مستقل مجلس معرفی شده و نظارت برکلیه فعالیتهای سازمانهای دولتی را برعهده درد.
طبق اصل 55 قانون اساسی : کلیه وزارتخانه ها و سازمانهای دولتی که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور استفاده می نمایند موظفند کلیه اسناد و مدارک مالی خود را جهت رسیدگی در اختیار سازمان دیوان محاسبات کشورقرار دهند.
ب ) قانون محاسبات عمومی کلیه وظایف و مسئولیتها و اختیارات مالی مقامات اجرایی و ذیحسابان عاملین ذیحساب را تعیین می نماید در این قانون مراحل مختلف تهیه تصویب و اجراء و کنترل های مالی و اعتبارات بودجه تعریف و طرزثبت و نگهداری حسابهای سازمانهای دولتی و چگونگی ارائه گزارشات مالی مشخص می گردد.
در قانون محاسبات عمومی کلیه سازمانها و نهادهای عمومی و شرکتهای دولتی موظف شده اندکه پرداخت هزینه های خود را بارعایت مراحل تشخیص تامین اعتبارتعهد تسجیل و صدور حواله با اعمال نظارت مالی انجام دهند که اختیارو مسئولیت تشخیص انجام تعهد و تسجیل و حواله به عهده رئیس دستگاه اجرایی و مسئولین تامین اعتبار و تطبیق پرداخت با قوانین و مقررات برعهده ذیحساب دستگاه اجرایی می باشد.
ج ) قانون دیوان محاسبات کشور به مجموعه احکامی گفته می شود که وظایف و اختیارات و تشکیلات دیوان محاسبات نحوه اعمال نظارت و کنترل مستمربر فعالیتهای مالی سازمانهای دولتی را که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشوراستفاده می نمایند مشخص می نماید.در این قانون وظایف و اختیارات دیوان محاسبات در چگونگی تهیه و تدوین گزارشات مربوط به لایحه تفریغ بودجه و ارائه آن به مجلس شورای اسلامی مشخص شده است و دیوان محاسبات کشور مستقیما زیرنظرمجلس شورای اسلامی می باشد ودر امور مالی و اداری مستقل بوده و اعتبار مورد نیاز آن با پیشنهاد دیوان مذکورپس از تایید کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه مجلس شورای اسلامی جداگانه در لایحه بودجه کل کشور منظور می شود.
د- قانون برنامه وبودجه ، مجموعه احکامی است که وظایف و اختیارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی و چگونگی برنامه ریزی کشور ، نظارت عملیاتی بر اجرای بودجه و تهیه وتنظیم و ارائه گزارشات اقتصادی وتخصیص اعتبار ،موافقتنامه و استانداردهای اجرایی طرحهای عمرانی را معین می نماید، این قانون کلیه اهداف و برنامه های بلند مدت طرحهای عمرانی و بودجه سال جاری ، انتفاعی و مطالعاتی را مشخص می نماید .
ه- سایر مقررات و آئین نامه های معاملاتی ، این مقررات مربوط به ماده واحده و تبصره های بودجه کل کشور ، آئین نامه معاملات دولتی ، آئین نامه اموال دولتی ، مالیاتهای تکلیفی می باشد که می توان تعاریفی کوتاه از هر یک داشت .
- ماده واحده و تبصره های بودجه کل کشور ، هر ساله به منظور اجرای صحیح بودجه کل کشور ، قوه مقننه تبصره هایی را به تصویب می رساند که رعایت واحدهای اجرایی الزامی است ، همچنین در ماده واحده بودجه ، ارقام کلی در آمدها و سایر منابع تامین اعتبار و نیز ارقام کلی هزینه ها و سایر پرداختها مشخص می شود .
- آئین نامه معاملات دولتی ، در این آئین نامه نحوه معاملات وزارتخانه ها و موسسات دولتی اعم از خرید و فروش و اجاره و پیمانکاری و اجرت کار و غیره تعیین و وظایف و مسئولیتهای افراد و سازمانها مشخص می شود .
- آئین نامه اموال دولتی ، که نحوه نگهداری و ثبت حسابها و نقل و انتقال کلیه اموال منقول وزارتخانه ها وموسسات دولتی مشخص شده است و وظایف و مسئولیت های جمعداران و ذیحسابان بیان شده است . یکی از موارد مهم آئین نامه اموال دولتی ،ثبت اموال روی صورت حسابهای اموالی و دفاتر مربوطه می باشد و در خصوص اموال غیر منقول بایستی دفاتری که شامل اطلاعات و مشخصات سند مالکیت است نگهداری و فهرست آن همراه با اسناد مربوطه به اداره کل اموال دولتی ارسال گردد.
- مالیاتهای تکلیفی ، مالیات ار منابع مهم در آمد دولت محسوب می گردد لذا در بودجه کل کشور از ویژگی خاصی برخوردار است ، مالیاتها به دو دسته مهم طبقه بندی می شوند، مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیر مستقیم .
مالیاتهای مستقیم ، که مستقیماً توسط مامورین وصول و دریافت می شوند که شامل مالیات بر درآمد ، حقوق ، اجاره املاک و حق الوکاله و حق الزحمه ، پیمانکاری ، مشاغل ، بهره ، اشخاص حقوقی وراث می باشد و مالیاتهای غیر مستقیم که مالیات بر واردات وبر مصرف و فروش (مشروبات غیر الکلی) می باشد .
همچنین مالیات از لحاظ وصول ممکن است به 3 صورت دریافت گردد :
الف- مودی مکلف است با ارائه اظهار نامه مالیاتی ، مالیات را بپردازد .
ب- پرداخت کننده در آمد مکلف است مالیات را محاسبه و کسر کند.
ج- پرداختکننده در آمد قسمتی از مالیات را کسر نموده و بقیه توسط دریافت کننده در آمد پرداخت می شود.
طبق قانون ، محاسبه و کسر مالیات جزء وظایف واحدهای مالی و دستگاههای اجرایی می باشد و بایستی مبالغ مکسوره رادر سر فصل حسابهای مربوطه ثبت و نگهداری ودر موعد مقرر به حسابهای مربوطه واریز نمایند.
کاربرد انواع سیستمهای حسابداری :
کلیه شرکتها و سازمانه و موسسات با توجه به نوع فعالیت جهت ارائه اطلاعات و گزارشات صحیح و دقیق به استفاده کنندگان داخلی و خارجی به سیستمهاای حسابداری دارند که این سیستمهای حسابداری در کنار مجموعه قوانین و مقررات وضع شده در جامعه مورد استفاده قرار می گیرد ، لذا سیستمهای حسابداری که جهت انجام فعالیتهای مالی تعبیه شده است بشرح زیر می باشد
1-سیستم حسابداری دولتی : سازمانهای دولتی و موسسات وابسته به دولت به منظور ثبت و نگهداری فعالیتهای مالی و ارائه گزارشات مالی از سیستم حسابداری خاصی استفاده می نمایند. سیستم حسابداری دولتی با توجه به اصول پذیرفته شده حسابداری و مجموعه قوانین و مقررات دولتی مانند قانون محاسبات عمومی کشور، قانون بودجه، قانون برنامه و بودجه،.... فعالیتهای مالی سازمانهای دولتی را ثبت و نگهداری مب نمایندووسیستم حسابداری دولتی مانند سیستم حسابداری بازرگانی می باشد با این تفاوت که قوانین و مقررات دولتی در سیستم حسابداری دولتی دخالت بیشتری دارد.
2- سیستم حسابداری بازرگانی : شرکتها و بخشهای خصوصی جهت ثبت و نگهداری فعالیتهای مالی خود از سیستم حسابداری بازرگانی استفاده می نمایند این سیستم به عنوان یک سیستم حسابداری مبنا و پایه در نظر گرفته شده است و کلیه سیستمها بر اساس سیستم مذکور طرح ریزی شده اند.
3- سیسیتم حسابداری قیمت تمام شده : شرکتهای تولیدی جهت محاسبه قیمت تمام شده یک واحد محصول تولید شده نیاز به یک سیستم مدرن دارند تا هزینه های یک مرحله از مراحل تولیدی را محاسبه نمایند، یکی از مهمترین اطلاعاتی که می بایست در اختیار مدیریت قرار گیرد ، اطلاعات آماری مربوط به هزینه های تولید و بهای فروش کالا یا خدمت می باشد ، زیرا بدون داشتن چنین اطلاعاتی مدیریت نمی تواند تصمیمات صحیح و پیش بینی های دقیقی از آینده داشته باشد . لذا سیستم حسابداری صنعتی یا قیمت تمام شده جوابگوی اینگونه از نیازهای مدیریت خواهد بود .
4- سیستم حسابداری مالیاتی : از درآمدهای عمده دولت ، وصول مالیات بر در آمد اشخاص حقیقی و حقوقی می باشد . جهت تشخیص و شناسایی صحیح عملکرد مودیان مالیاتی و تعیین میزان واقعی مالیات ، کارشناسان و ممیزین مالیاتی نیاز به سیستمی در کنار سیستم مالی دارند که این سیستم به عنوان شاخه از حسابداری در نظر گرفته شده است و به عنوان رشته تخصصی کارشناسان مالیاتی قلمداد می گردد واین کارشناسان در گنار دانش حسابداری مالی و حسابرسی ، حسابداری مالیاتی رافرا می گیرند.
5- سیستم حسابداری بودجه ای : سازمان های دولتی و شرکتهای که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور استفاده می نایند ، بایستی هر سال بودجه سال آینده را پیش بینی و به سازمان مدیریت و برنامه ریزی ارسال نمایند. سازمان مدیریت ئ برنامه ریزی جهت اعمال نظارت عملیاتی بر چگونگی فعالیتهای این سازمانها و شرکتهای دولتی بکار گرفته می شوند و کلیهفعالیتهای مالی بودجه ای در این سیستم ثبت می شود که هم نظارت عملیاتی سازمان مدیریت و رنامه ریزی را سهل و آسان می نماید و هم نظارت مالی توط مامورین وزارت اقتصاد و دارایی را از طرفی دیگر کمک به تهیه وتنظیم بودجه آتی سازمان مزبور می نماید.
6- سیستم حسابداری مدیریت : با گسترش روزافزون مسئولیتها و وظایف مدیران شرکتها و سازمانها در سطوح مختلف مدیریت ، رشته ای جدید جهت راهنمایی لازم مدیران در اخذ تصمیمات و برنامه ریزی ها ، بنام حسابداری مدیریت تدوین گردید.
7- سیستم حسابرسی : حسابرسی به مفهوم رسیدگی اسناد و مدارک مالی ، حسابها و صورت حسابهای شرکتها و سازمان ها و موسسات دولتی است تا اطمینان حاصل شود که کلیه فعالیتها بر اساس اصول پذیرفته شده حسابداری با رعایت قوانین و مقررات دولتی و مالی صورت گرفته باشد . حسابرسی در شرکتها به دو حالت داخلی و خارجی صورت می پذیرد.
حسابرسی داخلی : در واحد حسابداری دستگاههای اجرایی ، جهت کنترلهای داخلی فعالیتهای مالی، کارشناسان مالی حضور دارند که رسیدگیهای لازم را به عمل می آورند.
حسابرسی خارجی : بوسیله موسسات و حسابرسان رسمی انجام می پذیرد . حسابرسی دولتی و حسابرسی مالیلتی نیز زیر مجموعه سیستم های حسابداری می باشند :
- حسابرسی دولتی : در سیستم حسابداری دولتی ، جهت کنترل بر چگونگی انجام فعالیتها بر اساس قوانین و مقررات دولتی و بودجه مصوب سازمانهای دولتی و وزارتخانه ها به عمل می آید.
- حسابرسی مالیاتی : وزارت اقتصاد ودارایی جهت کنترل بر مالیات های مربوط به فعالیتهای شرکتها و موسسات سیستم حسابرسی را اعمال می نماید.
