بودجه، درآمد و هزینه در حسابداری دولتی
به طوری که در فصول قبل توضیج داده شد، سیستم حسابداری هر سازمان دولتی باید اساس و مبنای کنترل بودجه ای مناسب را فراهم نماید و صورتهای مالی حسابهای مستقل دولتی باید شامل مقایسه ارقام واقعی با ارقام بودجه ای باشد.عملیات «ثبت، طبقه بندی و تلخیص فعالیتهای مالی مربوط به اجرای بودجه» یکی از مهمترین اهداف و وظایف حسابداری دولتی و در حقیقت یکی از تعاریف آن را تشکیل می دهند.این تعریف حسابداری دولتی در سازمانهای دولتی غیر انتفاعی، که هزینه های خود را اصولا از محل اعتبارات مصوب خود یا درآمد عمومی دولت تامین می نمایند،دارای اهمیت و مصداق بیشتر است.با این فرض که مرحله اجرای بودجه دولت شامل عملیات مربوط به وصول درآمدها،هزینه ها،دریافتها و پرداختهای دولت و دستگاههای دولتی برا اساس طبقه بندیهای بودجه و تهیه گزارشهای مالی مربوط به انها که مقایسه ارقام واقعی دریافتها و پرداختها یا درآمدها و هزینه ها با ارقام پیش بینی شده را میسر سازد.به طور کلی می توان گفت نظام بودجه ریزی(که دارای ماهیت آینده نگری است)و نظام حسابداری دولتی (که دارای ماهیت گذشته نگری است) اجزای تشکیل دهنده نظام کلی مدیریت مالی دولت و ابزارهایی جهت مدیریت موثرتر در سازامانهای دولتی هستند.از طرف دیگر ، لزوم اعمال کنترل بودجه ای در سازامانهای دولتی و حسابهای مستقل بخصوص حسابهای مستقل برای وجوه دولتی،یکی از اصول و موازین متداول حسابداری دولتی را تشکیل میدهد.در حسابداری دولتی،از بودجه به منظور اعمال محدودیتهای قانونی مربوط به وصول و مصرف منابع عمومی و منابع مالی حسابتهای مستقل استفاده می شود.بودجه و حسابداری دولتی، که مهمترین عوامل و ابزارها جهت برنامه ریزی، هدایت و کنترل عملیات برای دولت و سازمانهای دولتی محسوب می گردند، موجب می شوند که مجوز وصول درآمدها و مصرف اعتبارات براساس سیاستهای مالی دولت صادر شده و حسابهای دولتی به ترتیبی نگاهداری شوند که مقایسه دایمی درآمدها و هزینه های واقعی با ارقام برآوردی امکان پذیر گردد.
نظر به این که عملیات و برنامه های سازمانهای دولتی قبل از اجرا باید به تصویب مراجع قانونی بر سند و فعالیتهای مالی مربوط به اجرای عملیات و برنامه های مذکور نیز باید با رعایت مقررات و محدودیتهای قانونی انجام شوند،ارتباط میان بودجه و حسابداری در دستگاههای دولتی از موسسات بازرگانی به مراتب بیشتر است.لزوم وجود بودجه مصوب سالانه رد هر سازمان دولتی ملزوم ایجاد مبنا و اساسی برای کنترل بودجه ای در حسابداری دولتی و لزوم مقایسه ارقام واقعی با ارقام بودجه ای در گزارشها و صورتهای مالی سازمانهای دولتی و حسابهای مستقل جنین ارتباطی را توجیه می نماید.
تعریف بودجه دولتی
بودجه، برنامه عملیات مالی دولت یا سازمان دولتی شامل پیش بینی اعتبارات برای مدت معین و درآمدها و منابع مالی لازم برای تامین مالی اعتبارات مذکور می باشد. به تعریفی دیکر ،بودجه برنامه مالی دولت یا سازمان دولتی است که در آن درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار پیش بینی و اعتبارات لازم برای هزینه های اجرای عملیات و سایر پرداختها برای مدت معین (معمولا یک سال مالی) برآورده شده باشند.طبق این تعریف، بودجه دولت یا سازمان دولتی باید اولا متضمن انواع عملیات،برنامه ها،و طرحهای دولت و برآورد هزینه های اجرای آنها و ثانیا شامل منابع مالی لازم برای انجام هزینه های مذکور باشد
ماده 1«قانون محاسبات عمومی کشور»بودجه کل کشور را به شرح زیر تعریف نموده است:«بودجه کل کشور برنامه لی دولت ست که برای کی سال مالی تهیه و حاوی پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورده هزینه ها برای انجام عملیاتی که منجر به نیل به سیاستها و هدف های قانونی می شود بوده و از سه قسمت به شرح زیر تشکیل می شود:
1-بودجه عمومی دولت که شامل اجزای زیر است:
الف)پیش بینی دریافتها و منبع تامین اعتبار که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در سال مالی قانون بودجه به وسیله دستگاهها از طریق حسابهای خزانه داری کل اخذ می گردد.
ب)پبیش بینی پرداختهایی که از محل درآمد عمومی و با اختصاصی برای اعتبارات جاری و عمرانی و اختصاصی دستگاههای اجرایی می تواند در سال مالی مربوط انجام شود.
2-بودجه شرکتهای دولتی و بانکها،شامل پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار
3-بودجه موسساتی که تحت عنوانی غیر از عناوین فوق در بودجه کل کشود منظور می شود»
طبق بند 5ماده 1«قانون برنامه و بودجه کشود»بودجه عمومی دولت بودجه ای است که در آن برای اجرای برنامه سالانه منابع مالی لازم پیش بینی و اعتبارات جاری عمرانی(سرمایه گذاری ثابت)دستگاههای اجرایی تعیین می شود.منظور از اعتبارات جاری اعتباراتی است که در بودجه عمومی دولت،به تفکیک،جهت تامین هزینه های جاری دولت و همچنین هزینه نگهداشت سطح فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی دولت پیش بینی می شود و منظور از اعتبارات عمرانی اعتباراتی است که در بودجه عمومی دولت به تفکیک ،جهت اجرای طرحهای عمرانی (اعتبارات عمرانی ثابت)و همچنین توسعه هزینه های جاری مربوط به برنامه های اقتصادی اجتماعی دولت (اعتبارات عمران بغیر ثابت )پیش بینی می شود.
تکامل مفهوم بودجه از «پیش بینی درآمدها و هزینه ها»به «برنامه عملیات مالی» نتیجه طبیعی توسعه مفهوم مدیریت مالی دولت می باشد.در مفهوم جدید مدیریت مالی دولت ،مدیران سازمانها ی دولتی،ماند مدیران موسسات بازرگانی خصوصی، سعی می نمایند از منابع مالی کمیاب انسانی و مالی خود، حداکثر استفاده مطلوب را به دست آورند.لزوم تصویب بودجه به وسیله قوه مقننه، مدیران و روسای دستگاههای دولتی را ملزم به توجیه بودجه پیشنهادی و ارتباط دادن اعتبارات پپیشنهادی با عملیات و برنامه هایی می نماید که در سال اجرای بودجه باید توسط سازمان دولتی انجام شوند با توجه به تعاریف گواگونی که از بودجه شده است،می توان خصوصیات زیر را برای بودجه در ارتباط با حسابداری دولتی ذکر نمود:
1. بودجه، یک برنامه مالی معمولا یک ساله حاوی پیش بینی درآمدها و هزینه های دولت می باشد
2. بودجه ، یکی از مهمترین و ضروری ترین وسایل و ابزارها جهت اعمال کنترلهای مالی و حسابداری توسط قوه مقننه و دولت می باشد.
3. بودجه وسیله ای است جهت راهنمایی و هدایت مدیران دولتی در اداره نمودن صحیح و موثر امور مالی دولت و دستگاههای دولتی
4. بودجه اساس و مبنای نظام حسابداری دولتی و سیستم دریافتها و پرداختهای دولت است
5. بودجه وسیله است جهت اطلاع و اطمینان مردم از مصرف صحیح و قانونی منابع و وجوه عمومی
6. بودجه وسیله ای جهت اعمال مقررات و محدودیتهای قانونی مربوط به وصول درآمدها و پرداخت هزینه های دولت و دستگاههای دولتی می باشد.
بودجه و مدیریت مالی دولت
تغییرات وسیعی که در چند دهه اخیر در حجم ، پیچیدگی و گستردگی عملیات و وظایف دولت و سازمانهای دولتی ایجاد شده موجب گردیده است اصلاحات ،تعدیلات و ارزیابیهای جدید در روشهای متداول و سنتی نظام بودجه ریزی و حسابداری دولتی انجام شود .اهداف و مقاصد سیستمهای مدیریت مالی دولت که در بودجه دولت تعیین می گردند،تفاوتهای قابل توجهی با مدیریت مالی بخش خصوصی ندارند،زیرا،در هر دو بخش ،هدف اصلی مدیریت ، فراهم نمودن کالا و خدمات مطلوب با حداقل هزینه تمام شده است.
بودجه دولت – که به منظور برنامه ریزی، هماهنگی و کنترل نحوه استفاده از منابع انسانی و مالی برای نیل به اهداف مورد انتظار تهیه و اجرا می شود- یکی از معیارهای مهم جهت تصمیم گیری است مدیران دولتیف در سطوح مختلف مدیرت با استفاده از بودجه،برنامه ها را به ترتیبی تنظیم و اجرا می نمایند که بهترین نتایج ممکن از طریق تخصیص و بکاگیری موثر منابع به دست آید.
بودجه هر دستگاه دولتی حاصل و ثمره عوامل اقتصادی،سیاسی،قانونی و اجتماعی خارج از آن دستگاه،و عوامل مدیریت و منابع انسانی و مالی داخل آن می باشد .موسسات بازرگانی خصوصی،که هدف اصلی آنها تحصیل سود است و نیز در صورتی در بلند مدت موفق می شوند که در تهیه بودجه خود ارائه خدمات و کالاهای لازم با حداقل قیمت تمام شده جهت رفع نیازهای مشتریان خود و به طور کلی جامعه،را در نظر داشته باشند.در بودجه ریزی موسسات بازرگانی،ارتباط متقابل میان درآمدها و هزینه ها در نظر گرفت می شود ،زیرا، در سال مالی جاری بودجه، هزینه ها جهت ایجاد درآمدها انجام می شوند و تحصیل درآمدهای بیشتر نیز به نوبه خود،انجام هزینه های بیشتر را میسر می سازد.بعبارت دیگر،درآمدها و هزینه های متغیرهایی مرتبط با هم در بودجه ریزی بازرگانی می توان در مدیریت مالی و بودجه ریزی شرکتهای دولتی و آن دسته از موسسات دولتی که به طریق بازرگانی اداره می شوند استفاده نمود ولی در سازمانهای دولتی غیر انتفاعی،افزایش یا کاهش هزینه ها ار مستقیم در افزایش یا کاهش درآمدها ندارند.
بودجه دولت یکی از عوامل اصلی تامین اهداف محاسباتی حسابداری دولتی و کنترل وجوه عمومی و مدیریت عملیات و برنامه های دولت را تشکیل میدهد.توسعه عملیات و فعالیتهای دولت در سالهای اخیر این واقعیت را آشکار ساخته است که روشهای سنتی بودجه دیزی نیازهای تصمیم گیرندگان و مدیران در سطوح مختلف را برای مدیریت موثر عملیات و برنامه ها رفع نمینماید.به همین علت،موضوع تجدیدنظر در نظام بودجه ای و تبدیل آن به یکی ازوسایل و ابزارهای مدیریت جهت تصمیم گیری صحیح و موثر مطرح گردیده است .نظامهای جدید بودجه ریزی ،تحت عناوین بودحه برنامه ای و بودجه عملیاتی، که در صفحات بعد اجمالا بررسی گردیده اند، از نتایج و آثار تجدیدنظرهای جدید در نظام بودجه ریزی دولتی به شمار می روند .
یکی از ضرورتهای بودجه ریزی دولتی، ارتباط دادن بودجه با حسابهای دولتی به منظور فراهم نمودن اطلاعات لازم برای تنظیم و اجرا و کنترل بودجه می باشد.در بودجه های برنامه ای و عملیاتی،نیازهای مدیریت دولتی به اطلاعات مالی در نظر گرفته می شود . برای تامین نیازهای مذکور،سیستمهای برنامه ریزی،بودجه ریزی ،حسابداری دولتی و گزارش دهی از طریق استفاده از عناوین، روشها و طبقه بندیهای مشترک هماهنگ می شوند و اطلاعات مالی دقیق، مفید و بموقع جهت نیل به اهداف مدیریت تهیه می گردند- روش سازمان یافته ای را جهت تامین نیازهای مالی حسابهای مستقل و مبنای مناسبی را برای اتخاذ تصمیم در مورد تخصیص منابع ایجاد می نمایند
خصوصیات نظام بودجه ریزی دولتی مطلوب
رعایت موارد زیر به منظور استفاده صحیح و مطلوب از نظام بودحه ریزی در حسابداری دولتی ضروری به نظر می رسد:
1- بودجه دولت باید به صورت برنامه مالی جامع و کامل شامل تمام حسابهای مستقل و پیش بینی کلیه دریافتها و پرداختهای مربوط به آنها باشد .بنابراین،دریافتها و پرداختهای کلیه حسابهای مستقل برای وجوه دولتی و وجوه امانی و طبقه بندی آنها برحسب عملیات(برنامه ها،طرحها و فعالیتها)و مواد هزینه باید در بودجه دولت پیش بینی شوند.
2- در بودجه دولت، درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار کافی و قابل اطمینان برای تامین مالی اعتبارات باید پیش بینی شوند.
3- بودجه دولت باید، حتی الامکان ،براساس پیش بینی های صحیح و دقیق درآمدها و هزینه ها با در نظر گرفتن اصل احتیاط تهیه و تنظیم شود.
4- بودجه دولت باید شامل مقایسه درآمدها و هزینه های پیش بینی شده با ارقام مقایسه ای و قطعی ساالهای مالی قبل به ترتیبی باشد که تغییرات اساسی و گرایشها را نشان دهد.
5- طبقه بندی درآمدها و سایر دریافتها و هزینه ها و سایر پرداختهای بودجه باید با طبقه بندیهای مربوط به ارقام مذکور در حسابداری دولتی تطبیق نماید در بودجه و حسابداری دولتی باید از مبانی حسابداری مشابه استفاده گردد.مثلا در صورت یک ه حسابداری دولتی مبنای حسابداری نقدی بکار بده می شود، باید همان مبنا برای پیش بینی درآمدها و اعتبارات در بودجه ریزی اعمل گردد.دراین مبنا ،چون نیازی به محاسبه هزینه استهلاک داراییهای ثابت وجود ندارد،در بوجه پیشنهادی نیز نباید اعتباری برای هزینه استهلاک اموال پیش بینی شود.
6- در بودجه ،باید مقررات و تشریفات مربوط به تخصیص اعتبار و نحوه مصرف اعتبارات مصوب و سایر کنترلهای مالی و اداری لازم برای اجرای بودجه پیش بینی شود.
7- ارقام بودجه، بعد از تصویب و ابلاغ به امور مالی سازمان دولتی ، باید به ترتیبی در حسابهای مستقل مذکور صورتحاسبها و گزارشهای مالی لازم جهت اطلاع و استفاده مدیران دولتی تهیه شود.صورتهای مالی پایان سال مالی باید نتایج اجرای بودجه در مقایسه با درآمدها و هزینه های پیش بینی شده را نشان دهد.تجزیه و تحلیل بودجه برحسب حسابهای مستقل دولتی کاملا ضروری است زیرا درآمدها و هزینه های مربوط به حسابهای مستقل خاص باید با اهداف و مقاصد حسابهای مستقل مذکور تطبیق نمایند.
مراحل بودجه دولت
در اغلب کشورها، گردش بودجه شامل چهار مرحله به شرح زیر می باشد:
مرحله اول: تصویب بودجه
مرحله دوم :اجرای بودجه
مرحله سوم:نظارت بودجه
تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه
این مرحله شامل کلیه عملیات مربوط به تهیه، ارزیابی و طبقه بندی اطلاعات بودجه ای ، تنظیم اطلاعات مذکور به شکل تجویز شده توسط قوه مقننه و دولت و پیشنهاد آنها با رعایت قوانی و مقررات مربوط می باشد.در ایران، در اجرای اصل پنجاه و دوم قانون اساسی که مقرر می دارد«بودجه سالانه کل کشور به ترتیبی که در قانون مقرر می شود از دستگاههای دولتی مکلفند اعتبارات سال بعد خود را با توجه به بخشنامه ها و دستورالعملهای تهیه بودجه پیش بینی و به وزارت برنامه و بودجه اارسال نمایند.وزارت برنامه و بودجه، بعد از بررسیها و رسیدگیهای لازم و تعدیل و هماهنگ نمودن اعتبارات پیشنهادی دستگاههای دولتی در قالب سیاستهای کلی دولت و همچنین پیش بینی کل کشور را تهیه می کند تا در شورای اقتصاد بررسی و در هئیت وزیران مطرح و به قوه مقننه تقدیم شود .
طبق قانون، لایحه بودجه کل کشور باید نهایتا تا پنجم دی ماه هر سال همراه با اطلاعات زیر ، به امضای نخست وزیر، به قوه مقننه تقدیم شود:
1-مقدمه بودجه ،شامل توضیحات لازم درباره لایحه بودجه پیشنهادی و آثار و نتایج اجرای آن
2- پیش بینی درآمدها و برآورد هزینه های سال جاری .
3-هر نوع اصلاع دیگری که ضروری تشخیص داده شود
تصویب بودجه
منظور از این مرحله، تصویب بودجه پیشنهادی دولت توسط قوه مقننه می باشد.اصل تصویب بودجه دولت توسط قوه مقننه، از اصول و موازی نمتداول بودجه ریزی در تام کشورها تلقی می گردد تصویب بودجه به مفهوم تایید و تجویز برنامه های مالی دولت به وسیله قوه مقننه است.در این مرحله، بودجه کل کشور از طرف دولت به مجلس صوب از شروع سال مالی اجرای بودجه به صورت قانون در ی آید و جهت اجرا به دولت و سازمانهای دولتی ابلاغ می گردد.
در ایران،لایحه بودجه، بعد از تقدیم به مجلی،جهت رسیدگی به کمیسیون تخصصی مربوط ارجاع می شود.کمیسیون مذکور، بعد از بررسی درآمدهی پیش بین شده و اعتبارات برآوردشده برای برنامه ها،طرحها و فعالیتهای دستگاههای دولتی و سایر اعتبارات منظور شدهد در بودجه،
گزارش لازم حاوی نظرات و پیشنهادهای اصلاحی را برای طرح در مجلس تهیه می نماید.گزرش مذکور،همراه با لایحه پیشنهادی، در جلسه عمومی مجلس مطرح و بعد از بررسیها و تعدیلات لازم تصویب می شود.بودجه،بعد از تصویب،به دولت ابلاغ و از طرف نخست وزیر جهت اجرا به کلیه دستگاههای دولتی ابلاغ می گردد.
اجرای بودجه
این مرحله، که از وظایف و اختیارات خاص دولت می باشد، عبارت از کلیه عملیات و اقداماتی است که جهت وصول و ثبت درآمدها و سایرمنابع تامین اعتبار و انجام هزینه های پیش بینی شده در بودجه مصوب انجام می شوند.اجرای بودجه شامل تحقق ارقام پیش بینی شده در بودجه مصوب و ،به عبارتی دیگر، دریفات درآمدها و پرداخت هزینه ها برای نیل به مقاصد و اهداف معین طبق قوانین و مقررات مربوط می باشند، در ایران،بودجه مصوب بعد از ابلاغ به دولت و دستگاههای دولتی، اجازه میدهد که درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار منظور در بودجه مصوب ار طبق قوانین و مقررا ت مربوط وصول و هزینه های وزارتخانه ها و موسسات دولتی و سایر اعتبارات منظور در بودجه را در حدود وصولی درامدها براساس تخصیص اعتبار تعهد، و با رعایت قوانی و مقررات مربوط، در سال اجرای بودجه پرداخت نمایند.
اهمیت اجرای بودجه در مورد پرداخت هزینه ها به مراتب بیشتر از وصول درآمدها می باشد، زیرا، همان گونه که در صفحات قبل نیز توضیح داده شد، تنها شرط لازم و کافی برای دولت وسازمانهای دولتی جهت وصول درآمدها در سال اجرای بودجه رعایت قوانین و مقرات خاصی است که این امر را تجویز می نمایند و پیش بینی درآمدها در بودجه دولت مجوزی برای وصول آنها تلقی نمی گردد، در صورتی که برای انجام هزینه ها،شرط لازم وجود و کفایت اعتبار و شرط کافی رعایت قوانین و مقررات و تشریفات مربوط به پرداختهای قطعی می باشد .
نظارت بر بودجه
نظارت بر بودجه به معنی کنترل مالی و قانونی نحوه اجرای بودجه مصوب و ارزیابی نتایج حاصل از اجرای بودجه است.هدف از این نظارت آن است که قوه مقننه اطمینان حاصل نماید که دولت و سازمانهای دولتی قوانین و مقرارت حاکم بر وصول درآمدها و پرداخت هزینه ها را در اجرای بودجه مصوب رعایت نموده اند.نظارت بر اجرای بودجه به دو طریق «نظارت مالی »و «نظارت عملیاتی»انجام می شود.نظارت برا اجرای بودجه معمولا از طریق سیستم حسابداری و حسابرسی دولتی، جهت حصول اطمینان از صحت و دقت و قانونی بودن فعالیتهای مالی مربوط به اجرای بودجه، انطباق هزینه ها و پرداختها با قوانین و مقررات مالی و عدم تجاوز هزینه ها از اعتبارات مصوب اعمال می گردد، در وصورتی که منظور اصلی از نظارت عملیاتی بررسی و ارزشیابی نتایج و آثار اجرای بودجه و عملیات و برنامه ها و طرحهای انجام شده و تطبیق این نتایج و آثار با برنامه هاو اهداف مصوب پیش بینی شده و نیز مقایسه پیشرفت عملیات با جدولهای زمانبندی می باشد.
گروه حساب داراییهای ثابت عمومی واموال
خصوصیات گروه داراییهای ثابت عمومی
مشخصات داراییهای ثابت عمومی و نحوه انعکاس آنها در صورتهای مالی سازمانهای دولتی و غیر انتفاعی و مشکلات مربوط به محاسبه استهلاک این قبیل داراییها و نظات دولتی و غیر انتفاعی و مشکلات مربوط به محاسبه استهلاک این قبیل داراییها و نظرات مخالفین و موافقین محاسبه استهلاک برای داراییهای ثابت سازمانهای غیر انتفاعی به صورت کلی در فصل چهارم این کتاب مورد بحث قرار گرفت و مبانی تئوریک آن مشخص گردید.
در این فصل وضعیت داراییهای ثابت عمومی و اموال وزارتخانه ها و موسسات دولتی ایران ونحوه نگهداری حساب آنها به منظور ارتقای سطح کیفی نگهداری حساب داراییهای مذکور و رعایت اصول و موازین پذیرفته شده حسابداری دولتی مورد بحث قرار می گیرد
منظور از داراییهای ثابت عمومی در این مبحث عمدتا دراییهای ثابتی است که در فصل چهارم مورد تاکید قرار گرفت که به ترتیب عبارتند از زمین،ساختمان، اعیانی غیر ساختمان (شامل پارکینگ ،نرده کشی اطراف زمین و غیره)،ماشین آلات و تجهیزات (شامل وسایط نقیله موتوری، ماشین آلات منصوب در ساختمان و غیره)و ساختمان در دست احداث یا به طور کلی دارایی در جریان تکمیل
همان طور که در فصل چهارم تشریح گردید،صاحبنظران امور مالی دولتی معتقدند که قیمت تمام شده داراییهای فوق الذکر قابل انعکاس در صورتهای مالی دستگاههای دولتی می باشند(صرف نظر از محاسبه یا عدم محاسبه استهلاک).بنابراین سیستم حسابداری وزارتخانه ها و موسسات دولتی بایستی به نحوی طراحی گردد که فعالیتهای مالی مربوط به تحصیل یا احداث، فروش یا از جریان خارج نمودن داراییهای مذکور را در دفاتر حسابداری دو طرفه سازمان، ثبت و نتیجه آن در صورتهای مالی منعکس گردد وزارتخانه ها و وسسات دولتی علاوه بر داراییهای فوق الذکر دارای اموال دیگری نیز می باشند که در ماهیت جزو داراییهای ثابت محسوب می شوند ولی نگهداری حساب آنها به صورت ساده و یکطرفه در دفاتر آماری تحت عنوان دفاتر اموال، صورت می گیرد که در جای مناسب در مورد آن بحث خواهد شد.
براساس مطالب پیش گفته در فصل چهارم، نحوه نگهداری حساب داراییهای ثابت شرکتهای دولتی و موسسات انتفاعی وابسته به دولت، عینا ممشابه موسسات بازرگانی است که موضوع بحث این کتاب نیست. منابع:اصول و کاربرد حسابداری در سازمانهای دولتی و غیر انتفاعی
تالیف:داوود اقوامی و جعفر باباجانی
