پیش بینی درآمدهای دولت بر خلاف هزینه ها که هر دستگاه دولتی هزینه تمام شده خدمات عمومی را با توجه به توسعه فعالیت خود رآورد می کند. برآورد درآمدهای دولت تابع پیش بینی،اوضاع و احوال اقتصادی و ابزار کار یعنی آمار و اطلاعات دقیقی است که مسئولان بودجه در اختیار دارند. تهیه آنها به آسانی امکان پذیر نمی باشد. زیرا در دوره رونق اقتصادی درآمدهای دولت افزایش، و در دوره رکود اقتصادی درآمدهای دولت کاهش می یابد.
درآمد های مالیاتی دولت نیز تابع حجم تولید و مبادله کالاهاست(واردات و صادرات) که هر سال نسبت به سال قبل تغییر می کند و بستگی به تغییرات حجم تولید و اوضاع و احوال اقتصادی دارد. در گذشته ثبات درآمد های مالیاتی دولت را از صفات مطلوب سیستم مالیاتی تلقی می کردند. ولی امروزه چگونگی ترکیب سیستم مالیاتی و هزینه های دولت نقش حساس و مؤثری در ثبات اقتصادی،تعدیل توزیع درآمد،و تشکیل سرمایه ایفا می کند.
بنابراین دیگر مالیات فقط وسیله ای برای تامین هزینه های دولت تلقی نمی شود. بلکه اهمیت آن بیشتر از نظر کمک در تحقق اهداف و مقاصد مذکور می باشد.بنابراین یکی از صفات برجسته سیستم مالیاتی انعطاف پذیری و قابلیت انطباق آن با شرایط و اوضاع و احوال اقتصادی است. به سخنی دیگر سیستم مالیاتی باید طوری باشد که ذاتا در حفظ ثبات و پیشرفت اقتصادی جامعه مؤثر واقع شود و از وقوع نوسانات اقتصادی(تورم-رکود)جلوگیری نماید.
عوامل فراوان و گوناگونی وجود دارد که بطور مستقیم و غیر مستقیم در پیش بینی درآمد ها دخالت دارند. همچنین انواع منابع درآمد که پیش بینی آنها طبق روش خاصی صورت می گیرد که کار پیش بینی و تقویم را دشوار می سازد. این عوامل عبارتند از :میزان درآمد ملی، درآمد سرانه،گرایش های اقتصادی،سطح عمومی قیمت ها، نرخ رشد جمعیت،حجم واردات و صادرات،مالیات های مستقیم و غیر مستقیم...
برای پیش بینی درآمدها روش های مختلفی وجود دارد که ذیلا بعضی از آنها را به اختصار بیان می کنیم:
1-روش سال ماقبل اخر-این روش برای اولین بار در سال 1823در فرانسه توسط وی لب متداول شد.
بر اساس این روش درآمد های دولت باید دقیقا بر مبنای وصولی های سال ماقبل آخر سالی که بودجه تهیه و تنظیم می شود برآورد گردد.
مثلا پیش بینی درآمد سال1383 باید بابر درآمد قطعی سال 1381باشد.
محاسن این روش عبارت است از :
الف – اول آنکه قوه مجریه نخواهد توانست ارقام درآمد را بنا به میل و سیاست خود پیش بینی نماید.
ب – دوم آنکه پیش بینی درآمدها بر اساس مبالغی که قطعا وصول شده است بودجه را متعادل می سازد.
معایب این روش عبارت است از:
الف – اول آنکه بین سال بودجه ای و سال ماقبل آخر وصولی یکسال یعنی(سال 1382در مثال بالا)نادیده گرفته شده و حال آنکه پیش بینی درآمد سال 1382 و مبالغ وصول شده در سال 1382نسبت به سال 1381از دقت و صحت بیشتری برخوردار است.
ب – دوم آنکه پیش بینی وصول بعضی از درآمد ها در دوران خاص اقتصادی از حساسیت بیشتری برخوردار هستند(مالیات بر اراضی – وسائط نقلیه)قیمت آنها از یک سال به سال دیگر ممکن است تغییر کرده و کشش خود را از دست بدهند.
ج – سوم آنکه در این روش از صلاحیت و تجربه مدیران در پیش بینی درآمد استفاده نمی شود.
د – چهارم آنکه سایر عواملی که در پیش بینی در آمد دخالت دارند در نظر گرفته نمی شوند.
2-روش حد متوسط ها- این روش در فرانسه به روش لئون سه معروف است و مکمل روش سال ماقبل آخرمی باشد. این سیستم در اواخر قرن 19 یعنی از سال 1882تا سال 1885 هنگامیکه لئون سه وزیر دارایی فرانسه بود معمول شد و نحوه عمل این بود که میانگین اضافه درآمد های 5 سال آخر (هر سال نسبت به سال قبل)محاسبه می شد و به رقم وصولی قبلی آخر اضافه می شد و ماخذ برآورد قرار می گرفت.
در این روش اگر درمدآمدهای دولت همبستگی زیادی با تغییرات وضع اقتصادی داشته باشد در مواقعی که اقتصاد کشور در حال بهبود و رونق است، اتخاذ این روش به دولت اجازه می دهد که تا حدی بر مقدار هزینه خود بیافزاید و یا نرخ های مالیاتی را تا اندازه ای کاهش دهد تا بدین ترتیب مازاد بودجه افزایش قابل توجهی نشان ندهد.
3-روش پیش بینی مستقیم – این روش ابتدا در سال 1938 در انگلستان بر اساس جدید ترین آمار وصولی متداول گردید. در این دوش کارشناسان با توجه به دقیق ترین آمار و اطلاعات از اوضاع و احوال اقتصادی، و اجتماعی درآمدها را برآورد می نمایند. توسعه علم آمار و پیشرفت های علم اقتصاد در پیش بینی اوضاع و احوال اقتصادی،ابزار کافی در اختیار مسئولان بودجه قرار می دهد.
مثلا در مورد افزایش نرخ مالیات بنزین،میزان افزایش درآمد را با توجه به ازدیاد وسائط نقلیه،و خریداران اتومبیل،کامیون،موتور سیکلت و دیگر خودرو هایی که با بنزین کار می کنند و همچنین نرخ رشد جمعیت و غیره برای سال بعد پیش بینی میکنند.
4-روش سنجیده منظم- این روش با استفاده از تکنیک ها و روش های آماری بررسی و با تجزیه و تحلیل همبستگی ها و جمع آوری پرسشنامه انجام می شود.در روش های آماری مانند همبستگی ها و محاسبه ی ضرایب آن،سری های زمانی و دیگر تکنیک ها از فرمول های خاص استفاده می شود .
سپس بر اساس آن و با توجه به پیش بینی وضع اقتصادی در یک دوره آتی میزان درآمد ها پیش بینی می گردد.
همراه و همگام با این عمل به وسیله ی پرسشنامه های مخصوص از پرداخت کنندگان مالیات خواسته می شود که با توجه با پرداخت های قبلی،میزان بدهی مالیاتی خود را برای سال یا سال ها بعد تخمین بزنند.(در ایران به این عمل روش خود اظهاری گفته می شود) لذاآنچه که درباره بعضی از روش های پیش بینی درآمد گفته شد، چنین بر می آید که برای پیش بینی وصول درآمد ها در یک دوره آتی دقیقا نمی توان روش سنجیده واحدی را پیشنهاد کرد بلکه پیش بینی درآمد را می توان تابع عوامل ذیل دانست:
1- سیاست های مالی و اقتصادی دولت و مقررات مربوط
2- مبالغ وصول شده درآمد در سال و یا سال های قبل
3- تجزیه و تحلیل وضع دوران های اقتصادی و تعیین همبستگی آنها با مقدار درآمدها.
4- قضاوت و اظهار نظر کارشناسان.
بدیهی است برای پیش بینی هر یک از انواع درآمد باید از یک یا چند روش از روشها و اصول فوق استفاده شود تا نتیجه ی صحیح تر و بهتری به دست آید.ٰٰ
منبع:
عزیزی غلامرضا-فراگرد تنظیم و کنترل بودجه دولتی- چاپ سوم-1385
