كساني كه در رشته‌هاي امور مالي مشغول تحصيل مي‌باشند و اطلاعات حسابداري را فرامي گيرند يكي از انواع هزينه‌هاي كه با آن آشنا مي‌شوند هزينه حقوق و دستمزد است و به تبع روش حسابداري و ثبت اين هزينه‌ها را در دفاتر روزنامه و كل فرا خواهند گرفت ولي بايد توجه داشت بحث هزينه حقوق و دستمزد داراي مطالب زيادي مي‌باشد كه هر فرد حسابدار و يا در واحد حقوق و دستمزد سازمان يا موسسه‌اي كار مي‌كند نياز به داشتن دانش تخصصي در اين زمينه خواهد بود اين اطلاعات را به صورت خلاصه مي‌توان شناخت سيستمهاي كنترل حقوق و دستمزد، شناخت قوانين بيمه و ماليات و ساير موارد قانوني همچون، اضافه كاري و مأموريت و تهيه اسناد و مدارك ثبت ليستهاي حقوق و دستمزد و ساير موارد نام برد كه در ادامه با آنها بيشتر آشنا خواهيم شد.
سيستم حقوق و دستمزد چگونه بايد باشد.
اشاره كرديم كه هزينه حقوق و دستمزد بخش قابل ملاحظه‌اي از هزينه‌هاي يك موسسه را به خود اختصاص مي‌دهد واضح است مديريت واحدهاي اقتصادي نياز به كنترل دقيق و منظمي در اين زمينه دارند و از طرفي مي‌دانيد كاركنان يك واحد اقتصادي توقع دارند حقوق و مزاياي خود را به شكل منظم دريافت كنند. و همچنين بايد توجه داشت كه محاسبات تعيين حقوق و مزاياي پر حجم و گسترده است و در ضمن معمولاً قوانين كشورها، واحدهاي اقتصادي را ملزم نموده‌اند تا اطلاعاتي از تعداد كاركنان، حقوق و دستمزد و مزاياي مربوطه را همه ماه به دستگاههاي ذيربط همچون وزارت دارايي براي وصول ماليات حقوق و سازمان تأمين اجتماعي براي ارائه خدمات ارسال دارند در نتيجه موارد فوق ايجاد يك سيستم منظم و دقيق را براي حقوق و دستمزد ضروري كرده است.
بنابراين يك سيستم حقوق و دستمزد بايد به شكلي طراحي شود كه اطلاعات لازم را به سرعت و به موقع جمع آوري و مبلغ صحيح قابل پرداخت به هر يك از كاركنان و دستگاههاي مربوطه را محاسبه كند و در ضمن روشهاي كنترل مناسبي براي جلوگيري از پرداخت وجوه به شكل غير قانوني به افراد سوء استفاده كننده را ايجاد نمايد.
بايد اشاره كرد امروزه رايانه بخش عمده‌اي از محاسبات حقوق و دستمزد را در مدت زمان بسيار كوتاه انجام مي‌دهد وليكن رايانه يك ابزار،در دست كاربران مي‌باشد و داشتن اطلاعات در ارتباط با حقوق و دستمزد لازم و ضروري مي‌نمايد.
اجزاء و عناصر سيستم حقوق و دستمزد كدام‌اند
اجزاء و عناصر تشكيل دهنده يك سيستم حقوق و دستمزد به طور كلي و بدون در نظر گرفتن اينكه اين سيستم براي موسسه بازرگاني و خدماتي و يا توليدي طراحي شده به شرح زير مي‌باشد:
- دايره كارگزيني
- دايره ثبت ورود و خروج پرسنل
- دايره حسابداري حقوق و دستمزد
كه ما براي بررسي اجزاء و عناصر فوق الذكر ابتدا به شكل كلي آنها را معرفي كرده و در ادامه بيشتر در ارتباط با آنها بحث كرده و جزئيات وظايف آنها مورد تجزيه و تحليل قرار خواهد داد.
وظيفه دايره كارگزيني چيست؟
واحد كارگزيني در هر موسسه وظيفه تهيه و تدوين دستورالعملها و آئين نامه‌اي استخدامي پرسنل با رعايت و مدنظر قرار دادن قوانين كار و اموراجتماعي و ساير قوانين را برعهده دارد و از طرفي وظايف ديگري در ارتباط با پرسنل همچون آموزش،نحوه استفاده از مرخصي و تعيين شرح وطايف،نقل و انتقال پرسنل به ساير بخشهاي موسسه و موارد مشابه را برعهده دارد.
وظيفه دايره ثبت ورود و خروج پرسنل چيست؟
وظيفه اين بخش جمع آوري اطلاعات مربوط به زمان انجام كار پرسنل و در واقع حضور و غياب هر يك از كاركنان در موسسات و واحدها مي‌باشد كه به طرق و روشهاي خاصي اين كار صورت مي‌پذيرد.
وظيفه دايره حسابداري حقوق و دستمزد چيست؟
اين دايره وظيفه تهيه و تنظيم ليست حقوق و دستمزد و تعيين مبلغ ناخالص و خالص حقوق و دستمزد قابل پرداخت به هريك از پرسنل را برعهده دارد در واقع اسناد و مدارك حقوق و دستمزد هر يك از پرسنل و كاركنان در اين دايره نگهداري مي‌شود توجه داريد كه بحث حسابداري هزينه حقوق و دستمزد در اين دايره مطرح مي‌شود.
با توجه به شكل فوق متوجه مي‌شويد افرادي كه براي استخدام وارد موسسه مي‌شوند ابتدا در بخش كارگزيني موسسه اقدام به انعقاد قرارداد كار نموده و با توافقهاي در ارتباط با نحوه كار و شرايط كار و زمان و مدت و ساير مواردي كه طبق قوانين كار مشخص شده به عنوان يكي از پرسنل آن موسسه شروع به كار مي‌نمايند. ( در ارتباط با شرايط كار و موارد قانوني در ادامه بحث خواهيم نمود) سپس اطلاعات توافقهاي كار شامل زمان و مدت كار، ميزان حقوق و دستمزد و نرخ دستمزد و ساير موارد در اختيار واحد حسابداري حقوق و دستمزد قرار مي‌گيرد و از طرف ديگر فرد مذكور پس از كارد در موسسه واحد ثبت ورود و خروج اطلاعات مدت زمان كار ايشان را در طي مدت كار را ثبت مي‌نمايد كه معمولاً پس از مدت يكماه كاركرد زمان ورود و خروج در اختيار واحد حسابداري قرار مي‌گيرد. واحد حسابداري پس از محاسبه مدت كاركرد فرد مورد نظر بالحاظ قرارداد كار و شرايط قانوني كار حقوق و دستمزد متعلقه پرسنل مذكور را و كسورات قانوني ايشان را تعيين و اقدام به ثبت در حسابها مي‌نمايد ( در ادامه در اين زمينه بيشتر توضيح خواهيم داد).
حال كه با سيستم حقوق و دستمزد به طور كلي آشنا شديم بهتر است با هر يك از اجزاء سيستم اشنا شده و مطالب بيشتري در اين زمينه بدانيم.
اشاره شد در واحد كارگزيني توافقهاي كاري و شرايط كار، مدت كار، حقوق پايه، اضافه كاري، نوبت كار و ساير موارد مشخص مي‌شود موارد قانوني كار به كارمند يا كارگر تفهيم مي‌شود و قرار داد كار منعقد مي‌گردد ما سعي مي‌كنيم موارد قانوني لازم را در ادامه توضيح دهيم.
قرارداد كار و شرايط اساسي انعقاد قرارداد كار چگونه است
قرارداد كار عبارت است از قرارداد كتبي يا شفاهي كه به موجب آن كارگر در قبال دريافت حق‌السعي، كاري را براي مدت موقت يا مدت غير موقت براي كار فرما انجام مي‌دهد.
در قرارداد كار علاوه بر مشخصات دقيق طرفين بايد موارد زير مشخص شود.
الف) نوع كار يا حرفه يا وظيفه‌اي كه كارگر بايد به آن اشتغال يابد.
ب) حقوق يا مزد مبنا(پايه)
ج) ساعات كار، تعطيلات و مرخصي‌ها
د) محل انجام كار
هـ) تاريخ انعقاد قرارداد
و) مدت قرارداد چنانچه كار براي مدت معين باشد.
ز) مواردي ديگر كه عرف و عادت شغل يا محل ايجاب مي‌نمايد.
طرفين مي‌توانند با توافق يكديگر مدتي را به نام دوره آموزشي كار تعيين نمايند كه مدت دوره آزمايشي بايد در قرارداد كار مشخص شود.
حقوق يا مزد مبنا چيست؟
حقوقي كه با رعايت قانون كار براي كارگران رسمي و يا به وسيله عقد قرارداد كه مخالف قانون كار نباشد ( براي كارگران قراردادي ) براي انجام يك ساعت كار يا توليد يك واحد محصول محصول تعيين و به صورت ساعتي ، روزانه،هفتگي و معمولاً ماهانه پرداخت مي‌شود را حقوق يا مزد مبنا مي‌گويند.
اگر مزد كارگر براساس تعداد توليد و بدون در نظر گرفتن ساعت كارگرد ( پارچه كاري ) پرداخت شود اصطلاحاً به آن كار مزد مي‌گويند.
مدت كار
براساس ماده 51 قانون كار، ساعت كار عادي مدت زماني است كه كارگر نيرو و يا وقت خود را به منظور انجام كار در اختيار كارفرما قرار مي‌دهد به غير از مواردي كه در قانون مستثني شده است با توجه به اينكه ساعت كار كارگران در شبانه روز نبايد از 8 ساعت تجاوز نمايد.
اضافه كاري چيست و چه شرايطي دارد
در شرايط عادي ارجاع كار اضافي به كارگر با شرايط ذيل مجاز خواهد بود
الف) موافقت كارگر
ب) پرداخت 40% اضافه برمزد هر ساعت كار عادي
ج) ساعت اضافي ارجاعي به كارگران نبايد از 4 ساعت در روز تجاوز نمايد مگر در موارد استثنايي با توافق طرفين
منظور از شب كاري يا نوبت كاري چيست؟
كار روز کارهائی است که زمان انجام آن از ساعت 6 بامداد تا 22 می باشد و کار شب کارهائی است که زمان انجام آن بین 22 تا 6 بامداد قرار دارد.
کار مختلط
کارهایی است که بخشی از ساعات انجام ان در روز و قسمتی از آن در شب واقع می شود.
کار نوبتی
عبارتست از اینکه کاری در طول ماه گردش داشته باشد به نحوی که نوبتهای آن در صبح یا عصر یا شب واقع باشد.
باید بدانید برای هر ساعت کار در شب به غیر از کارگران نوبتی ( نوبت کارکنان در صبح یا عصر یا شب است) 35% اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می گیرد و اما طبق قانون،کارگران نوبت کاری اگر نوبت کارشان در صبح و عصر واقع شود 10% چنانکه نوبت کارشان در صبح و عصر و شب قرار گیرد 15% و در صورتی که نوبت کار در صبح و شب و یا عصر و شب باشد 5/22 % اضافه بر دستمزد عادی به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهند کرد.
باید توجه داشته باشید که ساعات نوبت کاری ممکن است از 8 ساعت در شبانه روز و یا 24 ساعت در هفته تجاوز نماید لیکن کار در چهار هفته متوالی نباید از 176 ساعت بیشتر شود.
نکته قابل توجه اینکه بدانید طبق قانون کار ارجاع کار اضافی به کارگران که شبانه یا کارهای خطرناک و سخت و زیان آور انجام می دهند ممنوع است.
تعطیلات و مرخصی ها
طبق ماده 62 قانون کار روز جمعه روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می باشد.
باید توجه داشت در امور مربوط به خدمت عمومی نظیر آب، برق، اتوبوسرانی و یا در کارگاههایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین، به طور مستمر روز دیگری برای تعطیل تعیین می شود همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود به هر حال تعطیل یک روز معین در هفته اجباری است.
کارگرانی که به هر نوع به این ترتیب روزهای جمعه کار می کنند در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه 40% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.
مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه یکماه است، سایر روزهای تعطیل جز ایام مرخصی محسوب نخواهد شد.
مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور را اشتغال دارند 5 هفته می باشد. که استفاده از این مرخصی حتی الامکان در دو نوبت در پایان هر شش ماه کار صورت می گیرد باید بدانید برای کار کمتر از یکسال مرخصی به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود.
عیدی و پاداش
عیدی و پاداش کارگران در پایان هر سال برمبنای حقوق و دستمزد توسط هیات دولت تعیین می گردد اما باید توجه داشت که به طور معمول در پایان دوره مالی یا در پایان هر فصل مبالغی به عنوان عیدی و پاداش به کارکنان پرداخت می شود و در ضمن باید بدانید که معمولاً هیأت مدیره موسسات برای پرداخت عیدی می توانند مبلغی بیش از حداقل تعیین شده از طرف هیئت دولت به کارگران پرداخت کند.
فوق العاده مأموریت
مأموریت به موردی اطلاق می شود که کارمند برای انجام کار حداقل 50 کیلومتر از محل کارگاه اصلی دور شود و یا ناگزیر باشد حداقل یک شب در محل مأموریت تقف نماید.
فوق العاده مأموریت نباید کمتر از مزد ثابت یا مزد مبنای روزانه کارگران باشد همچنین کارفرما مکلف است وسیله یا هزینه رفت و برگشت آنها را تأمین نماید.
کسورات قانونی
مبالغی که کارفرما به نمایندگی از طرف سازمانهای مربوط براساس مصوبه های قانونی از دستمزد کارگران و کارکنان کسر و به سازمانهای ذینفع پرداخت می نماید کسورات، قانونی می گویند. کسورات قانونی اساسی به طور کلی به شرح زیر می باشد.
1- مالیات حقوق و دستمزد
2- حق بیمه اجتماعی سهم کارگران
3- بدهی کارگر به صندوق اجرا ( اجرائیات )
مالیات حقوق و دستمزد چیست؟
کارفرما موظف است در زمان تهیه لیست حقوق و دستمزد مالیات متعلق را با توجه به ضریب جدول مالیاتی پس از کسر معافیتهای قانونی محاسبه نموده از حقوق کارگر و کارمند کسر و به حساب وزارت امور اقتصاد و دارایی واریز نماید.
باید بدانید مهلت پرداخت مالیات حقوق و دستمزد حداکثر یک ماه پس از تنظیم لیست حقوق و دستمزد خواهدبود و در صورت تأخیر در پرداخت ان جریمه دیر کرد به کارفرما تعلق می گیرد.
حق بیمه اجتماعی چیست و چگونه محاسبه می شود
بیمه شدگان تأمین اجتماعی یعنی کسانی که با مبالغی به عنوان حق بیمه، حق استفاده از مزایای مقرر در این قانون را دارند.
که اهم مزایای بیمه را به شرح زیر می توان نام برد
الف) بیمه های درمانی، حوادث و بیماریها
ب) بارداری
ج) دریافت مستمری که خود شامل، از کارافتادگی، بازنشستگی و مرگ می باشد.
بطور کلی حق بیمه های اجتماعی جمعاً 30% حقوق و دستمزد ناخالص ( حقوق و دستمزد مشمول بیمه قبل از کسور) می باشد که در واقع 7% از انرا کارگر و 20% را کارفرما و 3% مابقی را دولت می پردازد.
...
منابع:
1- کتاب حسابداری حقوق و دستمزد به کمک رایانه
نوشته مهدی قربانی – شهرام روزبهانی – چاپ سوم – بر اساس استاندارد بین المللی (34/39-3)(17/10-1)
