حسابداری شرکتهای تضامنی
تشکیل ، تقسیم سود و انحلال
مقدمه:
فعالیت اغلب مؤسسات تجاری ، از نظر تشکیل ، وضعیت مالکیت ، و ... عمدتاً در سه شکل حقوقی مؤسسات انفرادی (تک مالکی) ، شرکتهای تضامنی و شرکتهای سهامی انجام می شود. مفهیم ، اصول و روشهای حسابداری تقریباً در اغلب مؤسسات مذکور مسابه است ، ولی هر یک از آنها ، از نظر ویژگیها و ترکیب سرمایه ، روشهای حسابداری خاص خود را برای حقوق صاحب سرمایه اجرا می کنند. حسابداری حقوق صاحب سرمایه در مؤسسات تک مالکی نسبتاً ساده است .
مفهوم شرکت تضامنی:
یکی از سه گروه عمده مؤسسات تجاری شرکتهای تضامنی است که دو یا چند نفر ، با سرمایه و تخصهای مختلف ، برای فعالیت خاص تأسیس می کنند. در ماده 116 قانون تجارت شرکت تضامنی به صورت زیر تعریف شده است: «شرکت تضامنی ، شرکتی است که در تحت اسم مخصوصی برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسؤلیت تضامنی تشکیل می شود: اگر دارایی شرکت برای تأدیه تمام قروض کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است. هر قراری که بین شرکا بر خلاف این ترتیب داده شده باشد در مقابل اشخاص ثالث کأن لم یکن خواهد بود. روابط مالی و حقوقی بین شرکا به موجب شرکتنامه و موافقتنامه های کتبی دیگری مشخص می شود.
ویژگیهای شرکت تضامنی:
قبل از توضیح درباره حقوق صاحبان سرمایه در شرکتهای تضامنی ، لازم است ویژگیهای این شرکت ، که آن را از سایر شرکتهای تجاری مذکور در قانون تجارت متمایز می کند ، به طور خلاصه بررسی کنیم.
سرمایه شرکت: هر یک از شرکای شرکت تضامنی باید به میزان سهم الشرکة خود سرمایة شرکت را تأمین کنند. سهم الشرکه ممکن است به صورت وجه نقد و یا اموال منقول یا غیر منقول باشد. به موجب ماده 118 قانون تجارت «شرکت تضامنی وقتی تشکیل می شود که تمام سرمایه نقدی تأدیه و سهم الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد.»
مالکیت مشترک داراییهای شرکت: داراییهای شرکت تضامنی عبارت است از داراییهایی که شرکا به شرکت وارد یا در دوران فعالیت شرکت خریداری می کنند. این داراییها داراییهای مشترک شرکاست . سهم هر یک از شرکا از داراییها هنگام انحلال شرکت تضامنی بر اساس ماندة حساب سرمایة آنها تعیین می شود.
مسؤلیت نامحدود: هر یک از شرکا در مقابل همة بدهیهای شرکت تضامنی مسئول است. طلبکاران شرکت می توانند برای وصول طلب خود به تک تک یا تمام شرکا مراجعه کنند. مسؤلیت هر یک از شرکا در برابر بدهیهای شرکت محدود به سهم الشرکة آنها نیست؛ این بدین معنی است که اگر داراییهای شرکت برای تأدیة بدهیها کافی نباشد، هر یک از شرکا در مقابل تمام بدهیهای شرکت مسئول است و داراییهای شخصی آنها وثیقة بدهیهای شرکت است.
شرکتنامه: شرکتنامه سندی است که شرکای اولیه(مؤسسان) شرکت تضامنی تنظیم و امضاء می کنند. روابط حقوقی و مالی بین شرکا از مواردی است که در شرکتنامه تعیین می شود. موارد مهم مطرح در شرکتنامه معمولاً عبارت است از نام و نوع شرکت ، اسامی مؤسسان ، سهم الشرکة هریک از شرکا ، ترتیب تقسیم سود ، ورود و خروج شرکا ، انحلال و ... . تقسیم سود و زیان: تقسیم سود و زیان در شرکتهای تضامنی بین شرکا به نسبت سهم الشرکه آنهاست ، مگر اینکه در شرکتنامه ترتیب دیگری مقرر شده باشد. در صورتی که بر اثر زیانهای وارده سهم الشرکة شرکا(حقوق صاحبان سرمایه) کم شود ، مادام که این کمبود جبران نشده ، تقسیم هر سودی بین شرکا ممنوع است.
ورود و خروج شریک: در شرکت تضامنی هیچ یک از شرکا نمی توانند سهم خود را به دیگری منتقل کند مگر با رضایت تمام شرکا. انتقال سهم الشرکه به دیگر شرکا یا افراد خارج از شرکت برای خروج از شرکت ممکن نیست مگر با موافقت سایر شرکا.
انحلال شرکت: انحلال شرکت تضامنی بر اساس مواد 93 و 136 قانون تجارت انجام می شود. به موجب مواد بالا ، شرکت تضامنی در موراد ذیل منحل می شود:
1. مقصودی را که برای آن تشکیل شده بود انجام دهد یا انجام آن ناممکن باشد.
2. برای مدت معینی تشکیل شده و مدت منقضی شده باشد.
3. ورشکست شود.
4. یکی از شرکا به دلایلی انحلال شرکت را از دادگاه تقاضا کند و دادگاه دلایل را موجه بداند.
5. یکی از شرکا فوت کند یا محجور شود، ضمناً به موجب ماده 139 و 140 قانون ، در این موراد بقای شرکت به رضایت سایر شرکا و قائم مقام شریک متوفی یا محجور خواهد بود.
6. شرکتنامه فسخ شود.
7. سایر شرکا موافق باشند.
حسابداری شرکتهای تضامنی:
حسابداری شرکتهای تضامنی مشابه حسابداری مؤسسات تک مالکی است و فقط حسابداری حقوق صاحب سرمایه در مؤسسات تک مالکی با حسابداری حقوق صاحبان سرمایه در شرکتهای تضامنی ، به دلیل تعداد سرمایه گذاران ، متفاوت است. در مؤسسات تک مالکی ، در پایان سال مالی همة رویدادهای مالی مبوط به سرمایه و برداشت صاحب مؤسسه و سود و زیان ناشی از عملیات در حساب واحدی بنام سرمیة صاحب مؤسسه در ترازنامه منعکس می شود. در شرکتهای تضامنی برای هر یک از شرکا حساب سرمایه ای در دفتر کل افتتاح می شودکه نشان دهنده میزان سهم الشرکة وی است و ماندة آن نشان دهنده حقوق مالکیت در شرکت تضامنی است . برداشتهای طی دورة مالی هر یک از شرکا ، مانند مؤسسات تک مالکی ، در حساب برداشت جداگانة هر یک از آنها نگهدار می شود.
سرمایه گذاری شرکا:
به موجب قانون تجارت سهم الشرکة هر شریک ممکن است به صورت وجه نقد و یا اموال منقول و غیر منقول باشد.
سهم الشرکة نقدی:
در صورتی که سهم الشرکة شرکا به صورت وجه نقد تأدیه شده باشد ، حساب صندوق (بانک) معادل جمع سرمایة شرکت بدهکار و حساب سرمایة هر یک از شرکا بستانکار می شود.
سهم الشرکة غیر نقدی:
در صورتی که تمام یا بخشی از سهم الشرکة هر یک از شرکا از طریق داراییهای غیر نقدی تأدیه شود ، که در قانون تجارت به آوردة غیر نقدی معروف است ، مطابق مادة 122 قانون مذکور باید با موافقت شرکا ارزیابی شود. به موجب اصول متداول حسابداری ارزیابی آوردة غیر نقدی شرکا به معنی تعیین «ارزش منصفانه بازار» آنهاست.
حساب برداشت شرکا:
برای هر یک از شرکا یک حساب بنام حساب برداشت در دفتر کل شرکت افتتاح می شود. وجوه نقد و سایر داراییهایی که شرکا طی دورة مالی برای مصارف شخصی استفاده می کنند در بدهکار این حساب ثبت می شود. در پایان سال مالی پس از تقسیم سود شرکت تضامنی و ثبت آن در بستانکار حساب جاری هر یک از شرکا ماندة بدهکار حساب برداشت به حساب جاری آنها منتقل می شود.
بستن حسابهای موقت در شرکتهای تضامنی:
در شرکتهای تضامنی ، مانند مؤسسات تک مالکی ، در پایان دورة مالی حسابهای سود و زیان (موقت) به حساب خلاصة سود و زیان منظور و سود یا زیان شرکت تعیین می شود . سپس مانده حساب خلاصة سود و زیان به حساب تقسیم سود منتقل می شود. و بر اساس نسبتی که در شرکتنامه ذکر شده به حساب جاری هر یک از شرکا انتقال می یابد. در صورتی که در شرکتنامه ترتیبی برای تقسیم سود و زیان بین شرکا پیش بینی نشده باشد ، سود و زیان به نسبت ماندة اول دورة حساب سرمایة هر یک از شرکا بین آنها تقسیم می شود.
صورتحساب سود و زیان شرکتهای تضامنی:
شکل و روش تنظیم صورتحساب سود و زیان در شرکتهای تضامنی ، مشابه شکل و روش تنظیم صورتحساب سود و زیان در مؤسسات تک مالکی است ، با این تفاوت که در انتهای صورتحساب سود و زیان شرکتهای تضامنی نحوة تقسیم سود و زیان بین شرکا نشان داده می شود.
صورتحساب سرمایة شرکا:
در مؤسسات تک مالکی ، صورتحساب سرمایة مالک مؤسسه ، که نشان دهنده تغییرات حاصل در سرمایة وی است، در پایان سال مالی تهیه می شود. در شرکتهای تضامنی نیز در پایان سال مالی صورتحساب سرمایة شرکا که تغییرات ایجاد شده در سرمایة هر یک از آنها را به تفکیک نشان می دهد تهیه و معمولاً همراه ترازنامه و با عنوان ریز قسمت سرمایة ترازنامه ارائه می شود.
منبع: اصول حسابداری 2
مؤلف: یحیی حساس یگانه
