[size=12pt]سازمان امور مالیاتی کشور[/size]
مالیات بر ارزش افزوده
مالیات و مفهوم اقتصادی آن
•مفهوم کلی مالیات
•انواع مالیات
•مضمون و متعلق مالیات
•مالیات و تامین عدالت اجتماعی
واژه ها نیز همچون پدیده های رشد یابنده هستی دارای دگرگون پذیری و رشد و تحول بوده و در راستای زمان مفاهیم گوناگونی بخود می گیرد و در جهت تعبیر از پنداشتها آهنگها باورها آرمانهای متفاوت بکار گرفته شده و در معانی ویژه ای رایج می شوند.
مالیات نیز از جمله واژه هایی است که دارای چنین سرنوشتی می باشد. مفاهیم گوناگون مالیات در تاریخ با همه تفاوتهای آن دارای عناصر مشترک و در نهایت معنای مشترکی خواهد بود. بنابراین مالیات کلمه ای است گنگ و دارای مفاهیم مختلف و انواع و ابعاد گوناگون از اینرو نیاز به بررسی و باز کاوی دارد.
مفهوم کلی مالیات
واژه مالیات که از مال گرفته شده از نظر فرهنگ شناسان در معانی زیر به کار برده شده است:
(اجر و پاداش) ( زکات مال) ( سرپرستی و چراندن گله های گوسفند) ( در جریمه ای که حکومت به مناسبت ارتکاب جرائم ویژه از مرتکبین می گیرد) (باج) (خراج) و بالاخره مالی که دولتها بطور سالانه از شهروندان خود می گیرند. اما در اصطلاح اقتصاددانان جدید مالیات اینگونه تعریف شده است:
مالیات مقدار پول و یا مالی است که شهروندان یک کشور طبق قانون به دولت خود می پردازند تا در جهت اداره امور کشور تامین کالاها و خدمات عمومی و ضروری تضمین امنیت و دفاع همگانی و عمران و آبادانی توسط دولت مورد بهره برداری قرار بگیرد. مالیات ریشه تاریخی طولانی و عمیقی دارد و عمر آن با پیدایش نخستین حکومتها و سازمانهای مدیریت اجتماعی همراه می باشد.
تنها نوع و مقدار مالیات و نحوه وصول آن متفاوت بوده است اصل آن هیچگاه متروک نمی شده است. در برخی از کشورهای جهان باستان از قبیل کلده و آشور در (بین النهرین)(آتن) در فرهنگ وصول مالیات از مردم تابع قوانین مدون بوده ولی در بسیاری از نقاط جهان مسئله مالیات از نظر چگونگی وصول و اندازه آن تابع اراده دولت مرکزی و یا پادشاه بوده است که در برابر دریافت مقداری پول و یا کالا در سال حکومت و فرمانداری مناطق گوناگون را به افراد واگذار می کرده است.
حاکم منطقه نیز که به یک طایفه و قبیله بلوک و منطقه و یا شهر و ایالتی منصوب می شد آن اندازه از پول و کالا جهت دولت مرکز با افزودن مبالغ هنگفتی برای اداره امور منطقه و خود و ذخیره شخصی بطور سرانه و یا خانواری از مردمان زیر سلطه خود وصول می کرد. و در نپرداختن آن برای پادشاه و حاکم منطقه هیچ عذری پذیرفته نبود و شعار یا سر بده یا مالیات و خراج برای همگان مفهوم رعب انگیز خود را داشت. عجیب است که این روش منحوس حتی در میان سلاطین و حاکمان ستمگر پس از اسلام در کشورهای اسلامی مانند بنی امیه و بنی عباس تا نادرشاه افشار و پس از او نیز رایج بوده است و ناردشاه گنجینه های افسانه ای خود موسوم به کلات نادری را بیشتر از این طریق گرداورده بود.
از دیگر تفاوتهای عمده مسئله مالیات در گذشته و حاضر این است که سلاطین و رژیمهای گذشته مالیات را برای ایجاد عمران و آبادانی در کشور نمی گرفتند بلکه خراج ها باجها و مالیاتهای وصول شده را جزو دارایی و گنجینه های شخصی خود قرار داده و برای گردش امور دربار حرمسرا و تامین زندگی شاهزادگان و امیر زادگان عیاش و خوشگذران مورد بهره برداری قرار می دادند. حتی در بسیاری از موارد حقوق سربازان از طریق صدور و فرمان: غارت همگانی شهرهای فتح شده و مغلوب تامین می شده است و نه از خزانه دولت.
اینگونه برخورد زشت زمامداران خودسر با مسئله مالیات و جایگزینی چپاولگرانه آن در ذهنیت مردم شرق موجب گشته تا اگر در مواردی هم مالیات در جهت مصلحت مردم بطور قانونی تنظیم گردد مردم سرباز زنند و بگونه ای از پرداخت آن گریز کنند و همچون مردم کشورهایی که نظام قانونی بر آنان حاکم است مالیات را امری طبیعی و در برابر فعالیتهای عمرانی و خدماتی و اداری دولت ندانند.
غافل از اینکه مسئله تحریم عِشر واکنشی مناسب در برابر اسراف کاریهای حکام غاصب و ستگر آن عصر بوده است و نمی تواند گوناگون مفهوم مالیات در شرایط متفاوت تاریخی دلیل بر مطلب باشد. این واژه بویژه در نظام جمهوری اسلامی دقیقا در نقطه مقابل آن مفاهیم نادرست تاریخی قرار دارد. و مالیات طبق قوانین و ضوابط معین خواهد شد و برای عمران و آبادی کشور و صیانت از بیضته اسلام مصرف می شود.
از اینرو در عصر حاضر یکی از پایه های استوار کشورداری ترقی و پیشرفت و ارائه خدمات به مردم و در نتیجه دریافت مالیات می باشد دریافت مالیات از جامعه در کشورهای جهان امری طبیعی و بر اساس سیاست مالی می باشد و در برخی از کشورهای صنعتی جهان 90 تا 98 درصد بودجه عمومی از طریق مالیاتها تامین می شود و مردم نیز هیچگونه واکنش منفی در برابر آن بروز نمی دهند.
انواع مالیات
مالیات را بر پایه مبانی ملاکها و اعتبارات گوناگون می توان تقسیم بندی کرد و انواع آن را مشخص نمود.
مالیات مستقیم و غیر مستقیم
بر اساس این تقسیم بندی مالیات از نظر چگونگی تعلق گرفتن به کالاهای مورد مالیات دو نوع می تواند باشد: مستقیم یا غیر مستقیم.
مالیات مستقیم: بدون هیچ واسطه ای روی درآمد افراد و یا سازمانها و موسسات اقتصادی بسته شود و توسط مامورین دولتی بطور مستقیم وصول شود. مانند مالیات سرانه ای که دولت براساس افراد ساکن در کشور و طبق آمار افراد هر خانوار مالیات می گیرد از این قبیل مالیاتی که دولت بطور مستقیم از حقوق کارمندان خود کسر می کند. مالیات مستقیم اگر بر اساس میزان دارائی و یا درآمد اشخاص و موسسات استوار باشد و شامل درآمدهای سطح پائین نگردد در تامین عدالت اجتماعی نقش بسزایی خواهد داشت.
مالیات غیر مستقیم: آنستکه با واسطه و بطور غیر مستقیم از اصل درآمد شهروندان گرفته می شودو اغلب پرداخت کننده می تواند آنها را به اشخاص دیگری منتقل کند و خود وسیله پرداخت مالیات باشد. مالیات غیر مستقیم در شکلهای گوناگونی قابل پیاده شدن می باشد و پرداخت آن نیز با اینکه بردوش همگان می باشد ولی محسوس نیست بطور معمول عموم مردم وجود آن را احساس نمی کنند.
مانند: عوارض گمرکی که بر ورود و صدور کالاها بسته می شود که در نهایت از نوع مالیات غیر مستقیم بشمار می آید. زیرا وارد کننده کالا به میزان عوارضی که از این بابت به دولت می پردازد به نرخ فروش کالا در بازارهای داخلی می افزاید چنانکه صادر کنندگان کالاهای داخلی به خارج نیز در هنگام خرید و فروش میزان عوارضی را که باید بابت صدور کالا بپردازند از نظر دور نمی دارند.
مالیات بر فروش از دیگر شکلهای مالیات غیر مستقیم می باشد. و آن باین صورت است که ابتدا دولت روی یک کالای ویژه مالیات می بندد و در نتیجه بطور قهری قیمت آن برای مصرف کنندگان افزایش می یابد و در مجموع باید گفت: سنگینی مالیاتهای غیر مستقیم بر دوش اکثریت قشرهای کم درآمد و فقیر جامعه می باشد: زیرا در پرداخت این مالیات آن کس که دارد و آن کس که ندارد هر دو باید زیر یک بار بروند در این صورت فشار بر کسی است که ندارد.
•تقسیمی دیگر از مالیات
از این دیدگاه که چند درصد مالیات گرفته شود و از چه نوع درآمدی و با چه محاسبه ای مالیات به سه نوع تقسیم می شود.
•مالیات تصاعدی
•مالیات تنازلی
•مالیات تعادلی
مالیات تصاعدی: به این صورت است که آنانی که از درآمد بیشتری برخوردارند بصورت تصاعدی مالیاتش افزایش می یابد و درصد بیشتری از درآمدشان را بایستی به عنوان مالیات پرداخت کنند. از اینرو میزان مالیات هماهنگ با میزان رشد درآمد افزایش می یابد. در نوع تصاعدی ثروتمندان بمراتب بیشتر از فقرا مالیات می پردازند و قشرهای فقیر جامعه در بلند کردن اهرم سنگین مالیات سهم بسیار کمتری دارند.
مالیات تنازلی: عکس روش تصاعدی است. یعنی نظام مالیاتی کشور بگونه ای تنظیم شده است که هر چه درآمد پائین تر باشد مالیات بیشتری باید بپردازد و در برابر آنانی که از ثروت بیشتری برخوردارند مالیات کمتری می پردازند.
البته این چنین مالیاتی همیشه باظاهری مردم پسند و در زیر شعارهای زیبا انجام می گیرد به عنوان نمونه می توان از مالیاتهای غیر مستقیم سخن راند که بسیاری آن را طرح می کنند در نتیجه بار سنگین مالیات بطور عمده بر دوش محرومان و کم درآمدهای جامعه خواهد بود. گرچه روش مالیات تنازلی می تواند هم بطور مستقیم و هم بطور غیر مستقیم قابل اعمال باشد.
مالیات تعادلی: حد میانگین روشهای تصاعدی و تنازلی است. یعنی درآمدهای بالا و درآمدهای پائین هر دو بطور مساوی مالیات می پردازند که البته این نوع مالیات نمی تواند روشی عدالت خواهانه باشد زیرا چگونه کسانی که از ثروت بیشتری برخوردارند و هر روز بر اندوخته های خود می افزایند همانند کسانی که اندک درآمدی داشته باشند بطور مساوی مالیات بپردازند.
مضمون و متعلق مالیات
مالیات از این نظر نیز که دارای چه مضمونی است و متعلق آن یعنی مورد مالیات چه نوع کالا و خدمت و یا چه نوع امتیاز اقتصادی داشته باشد به انواع گوناگونی تقسیم می شود
مالیات سرانه: و آن مالیاتی است که در برخی از کشورهای جهان از هر شهروند مبلغ و یا مقدار ویژه ای پول و یا کالا به عنوان مالیات می گیرند.
مالیات بر واردات: این همان چیزی است که حق گمرکی یا عوارض گمرکی نامیده می شود. این نوع ویژه کشورهایی است که دارای تجارت خارجی ملی شده نباشند و افراد حق وارد و صادر کردن کالا را داشته باشند. در حقیقت این مالیات جهت کنترل هر چه بیشتر واردات و تقویت تولیدات خارجی می باشد تا ضمن قابل رقابت بودن آن با کالاهای خارجی انگیزه تولیدکنندگان را برای تولید هر چه بیشتر و گرایش جامعه را برای خرید کالاهای داخلی افزایش دهد. از اینرو وضع این نوع مالیات دردگرگونی اندازه و کیفیت کالاهای وارداتی تاثیر مشخص و روشنی خواهد داشت.
مالیات رای: این قسم هم خود نوع خاصی از مالیات سرانه می باشد و منظور آن است که برای کسانی حق رای قائلند که همچون سرنوشت سیاسی در سرنوشت اقتصادی سهیم باشند و خود را در تامین اداره کشور مسئول بدانند. بدینجهت برای کسانی که حق رای در انتخابات دارند مالیات ویژه ای تصویب می شود.
مالیات بر ارث: مقدار و درصد معینی از اموال و ثروت کسی که فوت شده باشد به عنوان مالیات از ورثه او دریافت می شود. معمولا چنین مالیاتی بدان جهت از ورثه متوفی گرفته می شود که ثروت در برابر انجام کار و سرمایه گذاری بدست نیامده است و نیز وصل آن آسانتر بنظر می رسد.
مالیات بر مشاغل: این نوع بدانجهت از صاحبان مشاغل گرفته می شود که فقط داشتن درآمد اصالت دارد و نیازها و اصالت های انسانی و اخلاقی را در تنظیم مالیات شرط نمی دانند. از اینرو مراکز فساد و فحشاء و قمار خانه ها و مشروب فروشی ها هم مالیات خاصی به دولت پرداخت می کند. یکی از راههای پردرآمد دولتها گرفتن مالیات از این دسته از مشاغل است. و رژیم ستم شاهی افزون بر ترویج این مراکز برای مقاصد سیاسی اخذ مالیات را وسیله ای برای کسب درآمدهای خود و نظام حاکم می دانست.
مالیات بر فروش: دولت در این نوع مالیات جهت و سوی مصرفی جامعه را بطور دلخواه یا مصالح جامعه معین می کند و برای کنترل مصرف جامعه مالیاتی بطور غیر مستقیم بر آن وضع می کند. دخانیات یا کالاهای لوکس و تشریفاتی از قبیل این نوع مالیات است.
مالیات ارزش اضافی: مالیات خاصی است که در برخی از کشورها از سودی که از کالاها به دست آمده است گرفته می شود.
مالیات فراگیر: این نوع مالیات ویژه کشورهای بلوک شرقی و سوسیالیستی مانند اتحاد جماهیر شوروی و اقمارش می باشد. در این کشورها دولت کارها و خدمات را با قیمت خاصی از تولید کننده خریداری کرده و با قیمت اضافی تحویل مصرف کننده می دهد. و در حقیقت اختلاف قیمت بین تولید کننده و مصرف کننده همان مالیات فراگیری می باشد که به این شکل دولت از همه مصرف کنندگان دریافت می کند.
مالیات امنیت اجتماعی: در برخی از کشورها در برابر انجام برنامه های اجتماعی و امنیتی مالیاتی تنظیم می شود که به این نام دریافت می گردد.
مالیات بر شرکت ها: این مالیات را بخاطر داشتن شخصیت حقوقی جداگانه شرکت ها که درآمدی جدای درآمد افراد دارد وضع می کنند.
مالیات برای تامین در سنین پیری: این نوع مالیات توسط دولت از افراد در برابر تعهدش نسبت به بیمه شدن آنان در سنین پیری در برخی از کشورها گرفته می شود.
مالیات بر املاک و مستغلات:
مالیات بر دارائی ها: که بطور فراگیر از کلیه کسانی که دارائی هایی داشته باشند اخذ می شود. البته اقسام دیگری از انواع مالیات های وضع شده وجود دارد که بخاطر کم اهمیت داشتن آنها از ذکرش خودداری می شود.
مالیات و تامین عدالت اجتماعی
امروزه دولتها برای ایجاد تعادل اقتصادی وظایف گوناگونی بعده می گیرند بازارهای اقتصادی را کنترل و قیمتها را تعیین و کنترل می کنند و بر توزیع مزدها فرآورده ها و سایر درآمدها نظارت می کنند. آما آنچه از همه اینها در تعادل اقتصادی و تامین عدالت اجتماعی نقش ویژه ای دارد مالیات است. مالیات دولت را قدار می سازد که بر جریانات و مسائل اقتصادی کشور و افزایش درآمدها و ثروت ها نظارت و کنترل داشته و از رکود و فساد و کسادی اقتصادی جلوگیری کند. البته روشن است در میان انواع مالیات ها مالیات های مستقیم آنها از آنجا که اشاخص پرداخت کننده نمی توانند آنرا به دیگری منتقل سازند اگر بر اساس درآمد تنظیم گردد مانع از تمرکز ثروت و اندوخته های سرسام آور و روحیه آن خواهد بود. به این جهت فاصله های وحشتناک طبقاتی را ترمیم و یا تعدیل می کند و از طرف دیگر موجب رونق اقتصادی خواهد بود. در میان مالیاتها سیستم مالیاتی تصاعدی موثرترین آن در مسائل اقتصادی می باشد هم از جهت تامین نیازهای دولت و هم از نظر نقش آن در تعدیل درآمد. بطور روشن این مالیات می تواند تقاضای عمومی و همچنین قیمت کالاها را تغییر دهد زیرا مالیات چه مستقیم و چه غیر مستقیم ،درآمدها را پائین می آورد و در نتیجه تقاضای عمومی نسبت به کالاها و خدمات آن پائین خواهد آمد. از طرف دیگر با کاهش تقاضا (با فرض ثبوت سایر متغیرها قیمت پائین می آیند.)
مالیات بر ارزش افزوده
مالیات از منابع مهم درآمد دولتها است ثبات و تداوم وصول مالیات موجب ثبات در برنامه ریزی دولت برای ارائه خدمات مورد نیاز کشور در زمینه های گوناگون می شود.
تأمین هزینه های عمومی کشورها همچون تأمین امنیت، بهداشت و درمان، آموزش و ... نیازمند منابع مناسب و مستمر برای دولتها می باشد و مهمترین منبع درآمدی دولتها برای تأمین این هزینه ها در جهان امروز مالیات است. این منبع (مالیاتها) در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته اکثر قریب به اتفاق درآمدهای دولتها را تشکیل می دهد و اساساً تکیه بر درآمدهای مالیاتی، که منبعی پایدار هستند، حکایت از سلامتی اقتصاد کشورها دارد.
مالیاتها بطور کلی بر سه پایه درآمد، مصرف و ثروت وضع، و به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم وصول می شوند. مالیات بر ارزش افزوده از انواع مالیات های غیر مستقیم محسوب می شود، که بر مصرف وضع می گردد. این نوع مالیات نوعی مالیات چند مرحله ای است، که در مراحل مختلف زنجیره واردات/ تولید/ توزیع از هر فعال اقتصادی زنجیره به فعال اقتصادی بعدی انتقال می یابد، تا نهایتاً به مصرف کننده نهایی منتقل و توسط وی پرداخت می گردد. بنابراین پرداخت کنندگان واقعی این مالیات، مصرف کنندگان کالاها و خدمات هستند و عناصر حاضر در زنجیره تنها عامل انتقال این مالیات به مصرف کننده نهایی می باشند، و وجهی را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده از محل درآمدهای خود نخواهند پرداخت.
تغییر و تحول در اقتصاد کشور و در نتیجه تغییر در نحوه تولید و توزیع ثروت و درآمد، مستلزم بازنگری و تجدید نظر در انواع مالیاتها و نحوه وصول آنهاست. اجرای مالیات بر ارزش افزوده در بیش از 140 کشور جهان نشان دهنده مقبولیت و کارایی این نظام در فراهم کردن یک منبع درآمد قابل اتکا و مطمئن برای دولتهاست. اجرای این مالیات با نرخ ثابت و یکسان از یکسو پیش بینی میزان درآمد دولت و در نتیجه امکان برنامه ریزی بهتر را فراهم می نماید و از سوی دیگر دوره های کوتاه مدت وصول آن، تداوم تامین نقدینگی خزانه دولت را تضمین می کند.
یکی از منابع اصلی درآمد دولتها مالیات است که تحت عناوین مختلف وصول می شود. درآمد حاصل از مالیات، بخش قابل ملاحظه ای از بودجه دولتها را تشکیل می دهد و در کشورهایی که مالیات از نظام قانونی و مردمی برخوردار است، بیش از 60٪ بودجه عمومی را تشکیل میدهد. در اقتصاد ایران، متناسب با رهنمودهای کلی سند برنامه سوم توسعه، به منظور کاهش اتکای بودجه دولت به درآمد نفت مقرر شد تا سهم درآمدهای مالیاتی در ترکیب منابع درآمدی دولت با گسترش پایه های مالیاتی از طریق وضع مالیات بر ارزش افزوده افزایش یابد.
این مالیات نخستین بار توسط یک تاجر آلمانی به نام فون زیمنس در سال 1951 به منظور فائق آمدن بر مسائل مالی کشور آلمان طرح ریزی گردید، لیکن به رغم علاقه و تمایل شدید کشورهایی نظیر آرژانتین و فرانسه در خصوص آگاهی از چگونگی ساختار آن، این مالیات بطور رسمی تا سال 1954 به مرحله اجرا در نیامد از سال 1954 به بعد، برزیل، فرانسه، دانمارک و آلمان در زمره نخستین کشورهایی بودند که این مالیات را در نظام مالیاتی کشور خود معرفی نمودند. کره جنوبی نخستین کشور آسیایی است که در سال 1977 با کمک صندوق بین المللی پول توانست این مالیات را در نظام مالیاتی خود پیاده نماید و بدنبال آن کشورهای ترکیه، پاکستان، بنگلادش و لبنان نیز اقدام به اجرای این مالیات نمودند. هم اکنون بیش از 140 کشور جهان از سیستم مالیات بر ارزش افزوده بهره مند هستند.
مالیات بر ارزش افزوده به عنوان مالیاتی غیر مستقیم که بر مصرف کالاها و خدمات وضع می گردد.
قانونی که تا قبل از این به عنوان قانون مصوب در خصوص اخذ مالیات از اصناف وکالاهای تولیدی به کار میرفت، قانون تجمیع عوارض بود. به اعتقاد کارشناسان و صنعتگران کشور، فشار ناشی از قانون تجمیع عوارض بود که بسیاری از صنعتگران را به سمت تولیدات زیر پله ای سوق داد و موجبات افزایش روز افزون فعالیتهای زیر زمینی را فراهم آورد. این قانون در مراحل مختلف تولید صنعتی از جمله تولید لوله و پروفیل، فولاد، مواد شوینده، بهداشتی، کفش و ... را با مشکلات بی شماری روبه رو کرده تا آنجا که حتی برخی از این واحدهای تولیدی را به ورطه تعطیلی کشانده است. در حال حاضر نیز حدود 96 درصد واحدهای تولیدی کشور به علت نبود یک رابطه اجرایی شفاف، امکان گرفتن مالیات و تجمیع عوارض را از خریداران ندارند. از سوی دیگر بیش از 75 درصد سود تولیدکنندگان شناخته شده و مطرح نیز بابت 3 درصد تجمیع اختصاص می یابد که به ضرر تولید کنندگان است بنابراین خود به خود به سمت کتمان درآمد پیش می روند. برخی کارشناسان اقتصاد و صنعت معتقدند، قانون تجمیع عوارض یکی از عوامل اصلی تعطیلی واحد تولیدی از جمله صنایع چرم است. در حال حاضر علاوه بر واحدهای تولیدی کفش زیر پله ای حدود 22 هزار تولیدی در کشور موجود است که بسیاری از آنها به علت مشکلاتی از جمله قاچاق بی رویه کفش های چینی و نیز قانون تجمیع عوارض، تولید کننده که قادر به دریافت این عوارض از خریدار نیست، خود جزء پرداخت کننده قرار می گیرد و در نتیجه صنعتگران و تولیدکنندگان به سمت فعالیت های زیرزمینی سوق داده می شوند.
در بسیاری از کشورهای جهان بر کالاهای مضر تجمیع عوارض می بندند تا مصرف آن را برای جامعه کاهش دهند و این نکته ای است که هنگام اجرای این قانون به آن توجه لازم نشده است. به علاوه طبق این قانون، کالاهایی که مصرف نهایی دارند، مشمول پرداخت 5 درصد عوارض هستند اما اکنون در عمل تجمیع عوارض به صورتی گسترده کالاها را در بر گرفته است. این در حالی است که خریداران دولتی مطلقاً زیر بار پرداخت این 5 درصد عوارض نمی روند و تولید کننده خود باید پرداخت کننده آن نیز باشد. به موازات آن، مشمول عوارض به واردات مواد اولیه و ماشین آلات نیز سبب شد تا واحدهای تولید با مشکلاتی روبه رو شوند که مقرر می کرد هر تولید کننده ایرانی، چه کسی که ماده اولیه را تولید می کند چه کسی که کالا یا خدمات نهایی را 1/2 درصد بابت شهرداری ها و 9/2 درصد بابت عوارض سایر نهادهای دولتی به سازمان امور مالیاتی بپردازد که این سهم مالیات در قانون مالیات به ارزش افزوده، پرداخت 1/2 درصد شهرداری ها را به حالت قبلی گذاشته و دریافت 9/2 درصد سهم دولت را به عهده فروشنده نهایی قرار داده است.
مالیات بر ارزش افزوده نه تنها مالیات نسبتا ساده ای است بلکه رایجترین مالیات در دنیای امروز نیز محسوب می شود. لذا قبل از هر موضوعی باید دید تعریف ارزش افزوده و مالیات بر ارزش افزوده چیست. از دیدگاه اقتصادی، ارزش افزوده ما به التفاوت ارزش ستانده و ارزش داده است. اما در تدوین قانون، به لحاظ ارائه نگرش مطلوب اجرایی این تعریف بر اساس استانداردهای حسابداری و با تکیه بر روش صورتحساب ارائه می گردد.
بر این اساس، ارزش افزوده را تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری شده یک شخص در یک دوره معین تعریف میکنند. با توجه به تعریف مذکور، مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله ای است که در مراحل مختلف زنجیره تولید و با خدمات ارائه شده اخذ میگردد. این مالیات در واقع نوعی مالیات بر فروش چند مرحله ای است که خرید کالاها و خدمات واسطه ای را از پرداخت مالیات معاف میکند.
از اینرو، متناسب با مفاد ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه، سازمان امور مالیاتی کشور زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی تاسیس شد. از جمله وظایف این سازمان در راستای اصلاح و تحول نظام مالیاتی و مکانیزه نمودن سیستم مالیاتی کشور، اجرای مالیات بر ارزش افزوده میباشد. دلایل انتخاب مالیات بر ارزش افزوده در بین کشورهای مختلف متفاوت بوده است، لیکن تجربه کشورهای استفاده کننده این مالیات حاکی از موارد عدیده ذیل به عنوان مزایا و ضرورت اجرای این نوع مالیات می باشد:
1.مالیات بر ارزش افزوده متدولوژی و تفکری است که چندین دهه از تجربه مثبت آن در سایر کشورها گذشته و مورد تاکید اکثر صاحبنظران و کارشناسان اقتصادی و مالیاتی بانک جهانی و صندوق بین المللی پول می باشد.
2.این مالیات در بسیاری از کشورها ضمن تامین بیشتر عدالت اجتماعی نسبت به سایر مالیاتها، و بدون از بین بردن انگیزه سرمایه گذاری و تولید، به عنوان منبع درآمد جدیدی در جهت افزایش درآمدهای دولت بکار برده شده است.
3.از آنجایی که سیستم مالیات بر ارزش افزوده یک سیستم خود اجراست و همه مودیان نقش مامور مالیاتی را ایفا می نمایند، هزینه وصول آن پایین است.
4.با توجه به این که در این مالیات، مودیان برای استفاده از اعتبار مالیاتی ملزم به ارائه فاکتور خواهند بود، زمینه برای شناسایی خود به خود میزان معاملات مودیان فراهم میشود. در نتیجه، یک سیستم اطلاعاتی کامل از معاملات و مبادلات تجاری ایجاد میشود که علاوه بر شفاف سازی مبادلات و فعالیتهای اقتصادی موجب سهولت اعمال مالیاتهای دیگر از قبیل مالیات بر درآمد و مالیات بر مشاغل میگردد.
5.مالیات بر ارزش افزوده یک منبع درآمد باثبات و در عین حال انعطاف پذیر است.
6.به دلیل مقطوع بودن نرخ این مالیات، زمان قطعیت آن بسیار کوتاه بوده و مشکلات طولانی بودن قطعیت مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت را ندارد. بنابراین تاخیر در وصول درآمدهای مالیاتی به حداقل می رسد.
7.از آنجایی که مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات مدرن است، اجرای آن به بهبود فن آوری و بهره وری از طریق اتوماسیون اداری در سیستم مالیاتی و حسابداری مالیاتی کمک شایانی خواهد کرد.
8.جلوگیری از اخذ مالیات مضاعف از محصول ( یا خدمت ) نهایی واحد.
9.اخذ مالیات بیشتر از آن دسته از افراد جامعه که کالا و خدمات لوکس و غیر ضروری بیشتری را مطرح می نمایند.
10.تشویق به سرمایه گذاری، تولید و صادرات.
در سیستم مالیات بر ارزش افزوده هر فروشنده در هنگام فروش کالا و خدمات، مالیات متعلقه را بر صورتحساب افزوده و آن را همراه با قیمت کالا و خدمات از مشتری دریافت می نماید اولین فروشنده، مالیات را یکجا به دولت پرداخت کرده و در مراحل بعدی، هر فروشنده تنها مابه التفاوت (مالیات دریافتی پس از کسر مالیاتی که خود قبلا پرداخت نموده) را به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می کند این عمل بر اساس لایحه پیشنهادی طی یک دوره سه ماهه انجام میگیرد.
به منظور روشن شدن روش اجرایی مالیات بر ارزش افزوده به مثال ذیل توجه فرمائید:
یک شرکت خودروسازی برای تولید محصولات خویش، قطعات مورد نیاز را از طریق بازار داخلی (قطعه سازان) و یا از طریق واردات تامین می نماید اگر فرض شود خرید از داخل به مبلغ ده میلیون ریال و خرید به صورت واردات به مبلغ پنج میلیون ریال بوده و با فرض این که نرخ مالیات 10٪ باشد این شرکت در مرحله خرید از داخل یک میلیون ریال ( 1000000=10٪ ×10000000 ) و در مرحله واردات به اندازه پانصد هزار ریال (500000= 10٪ ×5000000) مالیات بر ارزش افزوده به سازمان مالیاتی کشور پرداخت می نماید. همچنین، اگر فرض شود این شرکت محصول تولیدی خود را به مبلغ چهل میلیون ریال بفروشد، موظف است هنگام صدور فاکتور، مالیات بر ارزش افزوده را جداگانه محاسبه و از خریدار دریافت نماید(4000000=10٪×40000000).
بدیهی است قیمت پرداختی خریدار چهل و چهار میلیون ریال خواهد بود. این شرکت موظف است مالیاتهای پرداختی در مراحل قبلی (خرید از داخل و واردات) را از مالیاتهای وصولی کسر نموده و مابقی را همراه با اظهار نامه به سازمان مالیاتی پرداخت نماید.
2500000=(500000+1000000)-4000000
مالیات بر ارزش افزوده. مالیات واردات. مالیات خرید داخلی. مالیات دریافتی.
قابل پرداخت به سازمان مالیاتی.
بنابراین مجموع مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده به سازمان مالیاتی برابر
ریال 4000000=(2500000+1500000) خواهد بود.
تهیه و تنظیم :
عبدالرسول قهرمانی[/font]